Franja

prae-fīniō -īre -īvī (-iī) -ītum (prae in fīnīre) (po)prej (vnaprej) določiti (določati), ustanoviti (ustanavljati), predpis(ov)ati: quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit dimidiam partem nec res praefiniet ulla Lucr., diem Ci., censum Ci., census praefiniebatur Ci., funerum sumptus praefinitur ex censibus a minis quinque usque ad minam Ci., quae dies in lege praefinita est Ci., sumptum funerum Ci., praefinire non est meum Ci., sed ego cetera non tam restricte praefinio vel hominum vitiis vel subsidiis temporum victus Ci., sed eo vidisti multum quod praefinisti quo ne pluris emerem Ci. ep., locutus Kalendas Ianuarias ibi praefinitas esse Ci. ep., mensura, dies, tempus Plin., dies praefinitus Plin. iun., tempus (tempora) praefinire Plin. iun., tempora praefinita Q., ad certum praefinitumque tempus Suet., dies certus praefinitus Gell., genus et modus, numerus Gell., „lex enim“ inquit „tibi meos tantum praefinit oculos, quibus formam tuam adprobes“ Val. Max., praefinitā die T., stationes praefinitae Ps.-Ap.; s quominus in cj.: neque de illo quidquam tibi praefinio, quominus ingenio mecum contendas Ci.; z ACI: Tiberius Caesar concremato ponte naumachiario larices ad restituendum caedi in Raetia praefinivit Plin. — Od tod adv. abl. neut. pt. pf. praefīnītō po predpisu (predpisih), v skladu s predpisom (predpisi): nam illi haud licebat nisi praefinito loqui quae illi placerent Ter.

prae-fiscinē ali prae-fiscinī, adv. (prae in fascinum) bodi rečeno brez škode, nič hudega misleč, brez sleherne zamere, ne da bi se hvalil, brez domišljavosti (samovšečnosti), naj ne zveni kot urok (zagovor): praefiscine! Afr. fr., Paula mea, amabo, pol tuam ad laudem addito: „Praefiscini“! Tit. fr., praefi[ci]scini hoc nunc dixerim: nemo etiam me accusavit merito meo Pl., homo praefiscini frugi et micarius Petr., nam sane quam consuetum is veteribus fuerit litteris is plerumque uti indifferenter, sicuti „praefiscine“ et „praefiscini“ Gell., consuetum id veteribus fuit ut his litteris plerumque in fine indifferenter uterentur, sicuti praefiscine et praefiscini Macr. — Soobl. praefascinē: gratum esse populo, placere ordini, probari magistratibus et principibus, id — praefascine dixerim — iam quodam modo mihi obtigit Ap.

prae-flōrō -āre -āvī -ātum (prae in flōrāre) prej osmukati (utrgati) cvet(ove); metaf.: gloriam eius victoriae praefloratam esse ad Thermopylas L. je ovenela, je izgubila svoj sijaj, et futurum gaudii fructum spes tibi iam praefloraverit Gell. zmanjšati, summumque illud purpurae decus non nisi praecerptum praefloratumque transmittere Plin. iun., vidua autem qualis nuptiis venit, talis divortio digreditur; nihil affert irreposcibile, sed venit iam ab alio praeflorata Ap. ki ji je drug vzel devištva cvet.

(prae-for) -fārī -fātus sum (prae in fārī) V rabi so le obl.: praefatur, praefamur, praefabantur, praefarer, praefarentur, praefati sumus, praefatus fuero, praefari, praefante, praefantes, praefatus, praefandus in star. imper. praefato ali praefamino) (po)prej reči (povedati, govoriti).

1. (kot relig. t.t.) (kakemu nabožnemu ali sploh resnemu dejanju) uvodno besedilo (proslov) govoriti, komu (po)prej opraviti (opravljati) molitev, (po)prej (z)moliti, (po)prej pomoliti h komu: maiores nostri omnibus rebus agendis „quod bonum, faustum, felix esset“ praefabantur Ci., praefari sollemne carmen precationis L., ture, vino Iovi praefato Ca. poprej opravi molitev (zmoli k) Jupitru ob kadilu in vinu; pesn. (z acc. personae oz. božanstva): divos V. ali Iovem vino praefamino Ca. zmoli k bogovom (k Jupitru).

2. (v govoru ali spisu) (po)prej omeniti (omenjati), (iz)reči, govoriti, povedati, navesti (navajati): Ap. idr., quae de deorum naturā praefati sumus Ci., in parte operis mei licet mihi praefari bellum me scripturum L., cum praefatus fuero Col. ko končam svoje (predhodne, uvodne) opombe, sed iam praefari desinamus Col. toda dovolj predgovora (uvoda, predslovja), Aristoteles diversa tradit, vir quem in his magna secuturus ex parte praefandum reor Plin. vnaprej omeniti (kot avtoriteto); occ.: veniam libertati Iust. vnaprej prositi za opravičilo (spregled, prizanesljivost) za svojo prostodušnost, vnaprej se opravičiti za svojo prostodušnost, enako tudi samo veniam Ap., honorem Ci. reči „s slovesom“ („s slavo“, „s častjo“), reči (govoriti, povedati) „sloves“ („slava“, „čast“), praefandi umoris e corpore effluvium Plin. vlage, za katero se je treba prej opravičiti (je treba prositi za prizanesljivost, ki zahteva opravičilo) = iztrebki, otrebki, praefanda Q. = turpia dictu, maxime nefaria et honore praefanda Min., adulescens praefatur arrogantius et elatius, quam aetatem eius decebat Gell.

3. prerokovati, vedeževati: talia praefantes quondam felicia Pelei carmina divino cecinerunt pectore Parcae Cat., quem ad modum cordi esse divis [e] carminibus praefarentur L.; z ACI: sibi Asiam sufficere praefatus Iust. preroško je opomnil, preroško opomnivši.

4. narekovati: et melicos lyricosque modos praefando (nekatere izdaje profando) novabis Aus. — Pt. pf. praefātus s pass. pomenom: Icti. in pozni pisci: condemnatus ex praefatis causis Dig., iura Dig., sic etiam nostro praefatus habebere libro Aus. omenjen na začetku knjige, sine honoribus praefatis appellare aliquid Arn. ne da bi omenil, vir praefatā reverentiā nominandus Vop. Od tod praefātum -ī, n = praefātiō predgovor, uvod: praefato opus est Symm.

prae-fōrmō -āre -āvī -ātum (prae in fōrmāre)

1. prej upodobiti, prej zasnovati, prej narediti osnutek, prej skicirati, prej oblikovati: incipientibus danda erit velut praeformata materia secundum cuiusque vires Q.

2. prej izobraziti (izobraževati), prej naučiti, priučiti (priučevati) čemu, za kaj: atque his praeformat dictis fingitque monendo Sil., aliquem ad malum Tert.

3. komu kaj za vzorec (na)risati, (na)pisati, (vna)prej (na)risati ali (na)pisati: quid illa miserius lege velut praeformatas infantibus litteras persequentium Q.

prae-furnium -iī, n (furnus)

1. pečna (kurilna) odprtina, istéje, ístje: si uno praefurnio coques Ca., si duobus praefurnis coques, lacuna nihil opus erit; cum cinere eruto opus erit, altero praefurnio eruito Ca., ventus ad praefurnium caveto ne accedat Ca.

2. = gr. προπνιγεῖον (propnigeum) kurišče, kurilnica (v kopeli): ad hypocausim, uti pila, cum mittatur, non possit intro resistere, sed rursus redeat ad praefurnium ipsa per se Vitr., ante id fit fornacula habens in laconicum nares, et eius praefurnium magna diligentia comprimitur Vitr., caelum, quod est ibi ex praefurniis ab ignis vapore percalefactum, corripit ex pavimentis aquam Vitr.

praegnātiō -ōnis, f (praegnās)

1. oploditev, oplodba, nosečnost, brejost, tudi polnost, obilnost
a) pri ženskah: iam in sarcina praegnationis obsepto utero et repigrato fetu perpetua praegnatione damnavit Ap., quodsi viri sui faciem ignorat, deo profecto denupsit et deum nobis praegnatione ista gerit Ap., cum primum praegnationem tuam plenus maturaverit uterus Ap.
b) pri živalih: nun[c] appello feturam a conceptu ad partum: hi enim praegnationis primi et extremi fines Varr.
c) pri rastlinah: in eodem loco eodem anno nihil renascitur, quod praegnationis idem bis habere non potest Varr.

2. splošno kot plodnost, vzrok plodnosti, splošna ustvarjalna sila narave, plodilno počelo narave: o vitae vera vita, o naturarum omnium fecunda praegnatio Ps.-Ap.

prae-gredior -gredī -gressus sum (prae in gradior)

1. (hod)iti, stopati spredaj (na čelu), (stop)iti naprej, (hod)iti pred kom, predhoditi (naspr. sequi): Sen. ph., Plin. idr., i primus: praegredi! Nov. fr., praegressos consequi C., agmen praegressum L., praegressi fetiales ubi ad portam venere L., praegrediens Ligus S., sequentes alii, alii praegredientes amici Ci., Classicus et Tutor per speciem explorandi praegressi T., praegressus equo Sil. jezdeč spredaj; z dat.: gregi praegreditur equus (žrebec) Varr.; z acc.: virum Iust., signa, agmen L., aliquem pedibus toto itinere Suet.; pren. prehiteti koga, kaj: nuntios et famam adventus sui L., fama praegressa diem Stat.

2. mimo iti, mimo korakati, mimo marširati: ea (sc. castra) L., eum fines suos praegredientem incursavere Mardi T.

Opomba: Soobl. prae-gradior -gradī: Qui praegradiebantur, equites catafracti, ferrea omni specie S.

prae-iūdicium -iī, n (prae in iūdicium)

1. vnaprejšnja (predhodna, poprednja) (raz)sodba (ki je poznejši lahko ali ji mora biti vodilo), predsodba, prejudíc(ij), predhodna odločitev, predhodni izrek: Plin. iun., Q., Suet. idr., de quo non praeiudicium, sed plane iudicium iam factum putatur Ci., cur non eius damnatione aliquod ad hoc iudicium praieiudicii comparasti? Ci., praeiudicium se de capite C. Verris per hoc iudicium nolle fieri Ci.

2. metaf. vnaprejšnja (predhodna, poprednja) sodba, predsodba, vnaprejšnja odločitev (izven sodišča): praeiudicium tantae rei afferre L. vnaprej (prenaglo, prehitro) se odločiti glede tako pomembne zadeve (o tako pomembni zadevi).

3. meton.
a) prejudicialna tožba, tožba na vnaprejšnjo sodno odločbo, po kateri naj se določi kako pravno razmerje: Icti.
b) po kaki vnaprejšnji odločbi nastala škoda, prejudíc(ij): Sen. ph., Gell., Icti., neque veritati facit praeiudicium Icti. ne škoduje.
c) odločilni (vplivni, merodajni) zgled (primer): Pompeius vestri facti praeiudicio demotus Italiā decessit C., praeiudicia Africi belli C. dosedanji zloslutni (= nesrečo, slab izid napovedujoči) dogodki, orabat, ut se praeiudicio iuvarem Plin. iun.

prae-iūdicō -āre -āvī -ātum (prae in iūdicāre)

1. (kot jur. t.t.) vnaprej (raz)soditi, vnaprejšnjo sodbo izreči (izrekati), vnaprejšnjo (sodno) odločitev spreje(ma)ti, vnaprej se odločiti (odločati), prejudicírati: Icti., exponant, quid in magistratu gesserint, deque iis censores praeiudicent Ci., re semel atque iterum praeiudicatā Ci., quasi praeiudicata res ad has causas deferri solet Ci., ut per illum, qui hoc attulisset venenum de hoc praeiudicaretur Ci., id arroganter non praeiudico Brutus ap. Ci. ep., noli praeiudicare quid fuerit Ap., in eā re, quam tu iam praeiudicasti Ap.

2. metaf. pt. pf. praeiūdicātus 3 vnaprej odločen (določen), vnaprej presojen (dosojen): eventus belli L., opinio Ci. predsodek, vir praeiudicatissimus Sid.; od tod subst. praeiūdicātum -ī, n vnaprej odločeno, vnaprej odločena stvar: ne id ipsum quod consultationi reliquerant pro praeiudicato ferret L. imeti za že vnaprej odločeno.

3. meton. škoditi (škodovati), imeti škodljiv (negativen) vpliv, uničiti (uničevati), (u)gonobíti: Ambr., Icti. Prim. praeiūdicium.

prae-largus 3 (prae in largus) zelo obilen: scribimus inclusi, numeros ille, hic pede liber, grande aliquid, quod pulmo animae praelargus anhelet Pers., dapes Iuvenc., te cum praelarga vocavit ditandas ad dona tribus Cl.

praelicenter, adv. (prae in licenter) preveč drzno (prepredrzno), preveč smelo (presmelo): Laberius in mimis, quos scriptitavit, oppido quam verba finxit praelicenter Gell., quem (sc. libellum) Constantius ut privignum ad studia mittens manu sua conscripserat praelicenter disponens Amm., ausos (sc. Salios) olim in Romano solo apud Toxandriam locum habitacula sibi figere praelicenter Amm., ad aurigam confugit audentem omnia praelicenter Amm.

prae-loquor -loquī -locūtus sum (prae in loquī)

1. omeniti kaj uvodoma, povedati nekaj uvodnih besed, napisati uvod (predgovor, predslovje): haec necessarium fuit praeloqui dicturo de tonitru fulminibusque ac fulgurationibus Sen. ph., oratores quoque ea, quae prius quam causam exordiantur ad conciliandos sibi iudicum animos praelocuntur, eadem appellatione signarunt Q., de quibus brevissime praelocutus, quid ipse sentiam Q., quod mihi causam praeloquendi dedit Plin. iun., an merito, scies, cum legeris librum, cuius amplitudo non sinit me longiore epistula praeloqui Plin. iun.

2. (vna)prej govoriti (izreči, povedati): isti[c] infortunium, qui praefestinet ubi erus adsit praeloqui Pl., occupas praeloqui quae me[a] oratiost Pl., collegae … de communis officii necessitatibus praelocuti excusare me et eximere temptarunt Plin. iun.

3. (vna)prej oznaniti (oznanjati): Lact., alicui de aliquo Aug.

prae-meditor -ārī -ātus sum (prae in meditārī) (vna)prej (poprej) premisliti (premišlj(ev)ati), razmisliti (razmišljati) o čem, (vna)prej (poprej) misliti na kaj, pripraviti (pripravljati) se na kaj, (vna)prej (poprej) preizkusiti (preizkušati), (vna)prej (poprej) (z)vaditi: L., Sen. ph., Sil., Amm. idr., praemeditari, quo animo accedam ad urbem Ci. ep., est enim sapientis, quicquid homini accidere possit, id praemeditari ferendum modice esse Ci., si reus horum nihil fecerit, accusator dicet eum usque adeo praemeditatum fuisse, quid sibi esset usu venturum Corn.; abs.: praemeditatus adsistentibus phonascis T. prej vadeč (poskušajoč) po navodilih (ob napotkih) učiteljev petja; tako tudi: tentans citharam et praemeditatus T.; pt. pf. s pass. pomenom: nec fieri meliora mala praemeditata Ci. prej premišljena (preudarjena), nihil praemeditati Q., praemeditata dicere iam parabat Amm.

prae-mercor -ārī -ātus sum (prae in mercārī) (vna)prej (poprej) kupiti (kupovati): edepol ne istam tempore gnato tuo sumus praemercati Pl., praemercatur ancillam senex Pl. fr., ni qui ad polluctum emerent pretio minus parcerent eaque praemercarentur Lucius Cassius Hemina ap. Plin.

prae-metuō -ere (prae in metuere) prej ali vnaprej se bati, prej ali biti (živeti) vnaprej v strahu, biti v skrbeh

1. intr.: mens sibi conscia factis praemetuens adhibet stimulos torretque flagellis Lucr., praemetuens suis (dat.) ad Sextum Titum Sextium legatum … misit C. vnaprej boječ se (v strahu, v skrbeh) za svojce.

2. trans.: et Danaum poenam et deserti coniugis iras praemetuens V., at illa praemetuens dolum Ph.; z inf.: dum praemetuit cultus inolescere Christi Prud. — Adj. pt. pr. praemetuēns -entis, adv. praemetuenter: illud in his rebus vitium vehementer † inesse effugere errorem vitareque praemetuenter Lucr.

prae-ministrō -āre (prae in ministrāre)

1. intr. (po)streči, servirati (abs. in z dat.): magistratibus Gell., Bruttios … magistratibus in provincias euntibus parere et praeministrare servorum vicem iusserunt (sc. Romani) Gell., adsidue respiciens praeministrantem Fotidem Ap., tuae famulae sedulo tibi praeministrabimus Ap.

2. trans. (po)da(ja)ti: quam (sc. tibiam contionariam) C. Graccho cum populo agente praeisse ac praeministrasse modulos ferunt Gell., fabulas ad destructionem veritatis praeministrare Tert.

prae-mittō -ere -mīsī -missum (prae in mittere)

1. naprej poslati (pošiljati): Auct. b. Hisp., V., Cu., Stat., T., Front., Hyg., Ap., Macr., Amm. idr., nuntium Pl., L., aliquem a portu domum Pl., aliquem Acheruntem Pl., aliquem Ci., aliquem in Siciliam Ci., aquilam argenteam Ci., aliquem cum equitatu Ci. ep., alicui litteras odiosas Ci. ep., legiones in Hispaniam C., aliquem cum navi C., impedimenta C., naviculam C., edictum C., L., equitatum ad castra Hirt., equitatum ante Auct. b. Afr., legatum cum cohortibus ad flamen S., Rutilium legatum cum expeditis cohortibus et parte equitum praemisit ad flumen S., Setiam Coram Lanuvium praemisit L., Villium ad Demetriadem praemisit ad temptandos animos L.; brez obj.: praemittit, qui viderent C. ljudi, ki (naj) bi … , petebant, ut ad equites praemitteret C., Acilius consul ab Thermopylis Heracleam ad Aetolos praemisit L., quibus rebus perterritus Varro cum itinere converso sese Italicam venturum praemisisset C. dal je sporočiti, da … — Subst. pt. pf. praemissa -ōrum, n naprej poslano = prvi sadovi, prvi pridelki, prvenci: olei et vini Plin.

2. metaf.
a) postaviti (postavljati) pred kaj, predpostavljati čemu: ficetis caprificus praemittitur Plin.
b) vnaprej postaviti (postavljati): cogitationes in longinquum p. Sen. ph. daleč naprej misliti.
c) prej omeniti (omenjati), prej povedati, prej (iz)reči: Eccl., postquam haec favorabili oratione praemisit T., praemissā voce „hoc age“ Suet. zaklicavši prej: „Ud(a)ri!“

prae-moneō -ēre -uī -itum (prae in monēre)

1. vnaprej opozoriti (opozarjati), (vna)prej (po)svariti, (vna)prej spomniti (spominjati), (vna)prej opomniti (opominjati), (vna)prej pripomniti (pripominjati), (vna)prej svetovati, (vna)prej namigniti (namigovati) na kaj, (vna)prej nakaz(ov)ati na kaj; z acc.: conatūs hostis L. na sovražnikove napade, caeli varietatem mutationemque (glede na … ) ex hoc commentario praemoneri Col.; pass. z nom. personae: praemoniti a filio vatis legati Plin., praemoniti oraculo Plin.; z ACI: licet nobis futuros (sc. principes) praemonere, nullum locum, nullum esse tempus … Plin. iun., hic ipse fraudes esse praemonuit dolus Sen. tr.; s finalnim stavkom: benevolo animo me, ut magno opere caverem, praemonebat Ci., ut te sortitum provinciam praemonerem plurimum tibi credas nec cuiquam satis fidas Plin. iun., iam tunc praemonente fortuna, ut diu penitusque perdisceres Plin. iun., igitur praemoneo, ne villicum ex eo genere servorum … instituamus Col., praemonito filio, ne alii … cederet Iust.; z odvisnim vprašalnim stavkom: convenit … praemonere, quid debeas fugere Plin. iun., ut futuri principes … praemonerentur, quā potissimum viā possent ad eandem gloriam niti Plin. iun.; s quod (da): praemones, numquam scripta quod ista legat O.; z de: de ipsā regionis eius horā praemonuisse conveniat Plin.; subst. neutr. pl. pt. fut. pass.: praemonenda praemonuit Ap.

2. kaj prihodnjega (iz prihodnosti, prihodnost) naznaniti (naznanjati), napoved(ov)ati, prerokovati: futura Iust., haruspices praemonuerunt superna vulnera Plin., et vatum timeo monitus, quos igne Pelasgo Ilion arsurum (sc. esse) praemonuisse ferunt O., quae tum maxime accidebant, casura praemonens L., plurima animalia pericula praemonent non fibris modo extisque, sed aliā quādam significatione Plin., si quartam lunam orbis rutilus cinget, et ventos et imbres praemonebit Plin., ferunt terribiles tubas auditaque cornua caelo praemonuisse nefas O. — Od tod subst. pt. pf. praemonitum -ī, n = praemonitiō: Gell.

prae-nōmen -inis, n (prae in nōmen)

1. osebno ime, predimek (stoječ pred rodovnim imenom): Varr., Corn., H., T., Q., Asc., Gell., P. F., Fest., Aus. idr., Quintilius cum filio, cui Marco praenomen erat L., sine praenomine ad me epistulam misisti Ci.

2. naslov pred imenom: Imperatoris Suet.