Franja

pigrēscō -ere (incoh. k pigrēre) len posta(ja)ti, počasen posta(ja)ti, (po)leniti se: Nilus pigrescit Plin., ut aëra non sinerent pigrescere Sen. ph., cum (sc. hippopotamus) aviditate nimiā extuberato ventre pigrescit Amm., ergo non pigrescamus et de terrenis consurgamus Ambr., quibus intimorum gressus pigrescat animorum Ambr., possit pigrescere Cyllenius M., pigrescunt (sc. aegri) ad omnia Th. Prisc.

pigritia -ae in pigritiēs -ēī (L.), f (piger) lenoba, leno(bno)st, nedelavnost, nemarnost, ne(je)volja, nejevoljnost, nerazpoloženje, odpor: Ci. idr., pigritiā facere aliquid, p. militandi Ci., nox pigritiem ad sequendum fecit L., singulos sepeliendi L.; pren.: p. stomachi Sen. ph. slab želodec, slabost v želodcu.

pīlentum -ī, n nekakšen štirikolesni slavnostni voz, kočija za rimske gospe, pilént: V., H., L., Macr., honorem ferunt matronis habitum, ut pilento ad sacra ludosque, carpento festo profestoque uterentur L., pilentis et carpentis per urbem vehi matronis concessum est, quod, cum aurum non reperiretur, ex voto, quod Camillus voverat Apollini Delphico, contulerunt Fest. — Kasnejša soobl. pīlēns: Ven.

pīl(l)eus -ī, m in pīl(l)eum -ī, n (pilus las; prim. gr. πῖλος klobučevina)

1. okrogla klobučevinasta kapa, podobna polovici jajca; nosili so jo svobodni Rimljani pri svečanostih, igrah in obedih, osvobojenci in naprodaj postavljeni sužnji, za katere prodajalec ni dajal poroštva: Pl., Mart., servos ad pileum vocare L. na boj za svobodo.

2. metaf. kot medic. t.t. kožica, opna, membrana, ki obdaja glavo otroka v materinem telesu: Lamp.

pīneus 3 (pīnus) smrekov, borov: O. idr., nuces, stipites Ca., nuclei Varr., texta carinae Cat., silva V., Sil. smrečje, claustra V., plaga montis V., ardor V. ogenj iz smrekovega lesa, nucleus Cels., nux Col., Plin., favillae Plin., pinea nodosae … robora clavae Stat.; subst.

1. pīnea -ae, f
a) smrekov (borov) storž: Col., Lamp.
b) „storž“, vrsta vrtinčastega vetra (prim. gr. στρόβιλος): vertex ille est vel, uti dicitur, pinea[s], cum torquetur humus arida et ab infimo erigitur ad summum Ap.

2. pīneum -ī, n = pīnea: Vulg.

pinguitūdō (pinguetūdō) -inis, f (pinguis)

1.
a) tolstost, tolščobnost, salo, tolšča, maščoba, maščobnost, mast: sus usque adeo pinguitudine crescere solet Ca., quae res non modo pinguitudinem efficiunt, sed etiam carnis iucundum saporem Varr., nihil pinguitudinis efficit (sc. pullis) Col., in corde summo pinguitudo quaedam est laetis extis Plin., donec pinguitudo similis oleo fluat Plin., murenas flutas, quod eae in summa aqua prae pinguitudine flutentur Macr.
b) mastnost, oljnatost: quod pinguitudini eius calx commixta … non potest rimis inarescere Vitr., ἐλαιῶδες tenue, subalbidum, quasi unctum, colore atque pinguitudine oleo albo non dissimile Cels., omnia (sc. corpora arborum), quae resinam ferunt, nimia pinguitudine in taedam mutantur Plin.
c) mastnost = rodovitnost, plodnost zemlje, tal: deinde soli quoque pinguitudinem, quae nisi adest, quamvis validissimam vitem celeriter necabimus Col., omnis pinguitudo terrae ad eum (sc. inferiorem agrum) decurrit Ulp. (Dig.).

2. metaf.
a) preživ(ahn)ost barv, preveč kričeče barve, prekričavost barv: in Samo quod nascitur, eo non utuntur pictores propter nimiam pinguitudinem Plin.
b) debelost, širokost, okornost, nespretnost, grobost izgovarjanja (naspr. exilitas): quarundam enim vel exilitate vel pinguitudine nimia laboramus Q.
c) gostost: mellis Th. Prisc.

pinna¹ -ae, f (od V. naprej izključno = penna; prvotno = pinna²)

1. pero: Varr., O., Col., Iuv., Plin., Mart., Petr. idr., eum (sc. hominem volaticum) necabam ilico per cerebrum pinnā suā Pl., pro veste pinnis membra textis contegit Acc., cum septem incolumis pinnis Luc., gragulus pinnas, pavoni quae deciderant, sustulit Ph., pinna veneno inlita T., pinna inlita medicamento Cels.; kot pero na puščici: huic abiegnae breves pinnae tres, velut sagittis solent, circumdabantur L.

2. meton.
a) perut(nica), krilo, kreljút: Amm., num aut cornibus caremus aut pinnis Ci., avis ad summam caudam primasque recedit pinnas Ci. poet. pinnas in litore pandunt V., accipiter consequitur pinnis columbam V., praepetibus pinnis Ci. (o orlu), eos ipsos, quos cernant legatos, non pinnis sublime elatos Alpes transgressos L., binnas gerere pinnas Plin. (o žuželkah), coturnicum potius pinnis breviculis quam aquilarum maiestate volitare Fr.; pren.: ad evagandum validiores sibi pinnas aptare Amm.; preg.: alicui incīdere pinnas Ci. ep.
b) let: nunc pinnā veras, nunc datis ore notas O., et minimi pinnā papilionis agi Mart.

3. metaf.
a) kot arhit. t.t. lopat(ic)a na vodnem kolesu: circa earum (sc. rotarum) frontes adfiguntur pinnae Vitr.
b) tipka na vodnih orglah: haec regulae habent ferrea choragia fixa et iuncta cum pinnis, quarum pinnarum tactus motiones efficit regularum continenter Vitr.

pinna² -ae, f (iz *pid(s)na ali *pit(s)na, indoev. kor. *(s)pid-, *(s)pit-, razširjen iz kor. *(s)pō, *(s)pēi- koničast, šilast, ostnat; prim. lat. spīna, spīca, gr. σπιλάς, σπίλος greben, čer, lit. spitnà jeziček v zaponki, spitēle, spituté igla v zaponki, stvnem. spiz, spizzi = nem. Spieß, spitz) osnovni pomen ost, od tod

1. zobčasti medzidek (nadzidek), kresta, v pl. tudi = naperki: Cu., Sen. tr., Luc., Stat., Sil., Gell. idr., a pinnis hostis defendebant facillime funditore Quadr., eius (sc. muri) summa pinnae Varr., muri L., asseribus falcatis detergebat pinnas L., turres contabulantur, pinnae ex cratibus attexuntur C., sedes castrorum in morem pinnis atque aggere cingit V., est autem et aliud genus testudinis … sed habet circa pluteum et pinnas ex tabulis et superne subgrundas proclinatas Vitr.

2. puščica: traiectus pinnā tempora cantat olor O.

3. plavut: in spatium resilire manus breve vidit (sc. Libys) et illas iam non esse manus, iam pinnas posse vocari O., itaque et delphini inmeantes Nilo, quorum dorso tamquam ad hunc usum cultellata inest pinna Plin., ideo pinnarum quoque fiunt discrimina, quae pedum vice sunt datae piscibus Plin.

pinnula (pīnula) -ae, f

I. (demin. k pinna¹)

1. peresce, perešček: inhibetur cupiditas incubandi pinnulā per nares traiectā Col.

2. v pl. perutničke, perutničice: ego (sc. Mercurius) has habebo usque in petaso pinnulas Pl., cum autem pulli pinnulis uti possunt Ci., nec ullae plumulae nec usquam pinnulae Ap., quam lepide super tempora pares pinnulae emineant Ap., exutis pinnulis illis Ap., fortes, aureae Ap., et pinnulis et sagittulis et habitu cetero formae Ap. —

II. (demin. k pinna²) plavutka, plavutica: Vulg., inde exire ad pabula pinnulis gradientes (sc. pisces) crebro caudae motu Plin.

piō -āre -āvī -ātum (pius)

1. z daritvijo skušati potolažiti, (po)miriti (pomirjati), (u)blažiti, pridobi(va)ti si naklonjenost koga: Tellurem porco, Silvanum lacte piabant H., ossa V., busta (= Mānēs) O.

2. popraviti (popravljati), poravna(va)ti, nadomestiti (nadomeščati), nadoknaditi (nadoknadovati), povrniti (povračati), kaznovati, maščevati: damna O., nefas triste V., fulmen, imaginem noctis (= somnium triste) O. ali sidus (= cometem) Plin. ali prodigia T. odvračati nesrečo, ki jo (take prikazni) naznanjajo, mors morte pianda est O., piare culpam morte V.

3. nabožno, versko očistiti (očišč(ev)ati), očistiti (očiščevati, oprati) greha, „razgrešiti (razgreševati)“: Pl., si quid tibi piandum fuisset, ad pontificem detulisses Ci.

4. nabožno (versko) (po)častiti, izvršiti (izvrševati), opraviti (opravljati): pietatem Pl., sacra Pr.

pīpilō -āre (pīpiō; onomatop. beseda; prim. gr. πιπ(π)ίζω čivkati) čivkati: ad solam dominam usque pipilabat (v novejših izdajah pipiabat) Cat.

pīpiō¹ -āre (onomatop. beseda) čivkati: ad solam dominam usque pipiabat (v starejših izdajah pipilabat; prim. pīpilō) Cat.; metaf. ječati: infantes pipiantes Tert., imbres pipiavit Tert.

pīrāta -ae, m (tuj. πειρατής) morski ropar, gusar, pirat (čisto lat. praedo maritimus): Varr., S., Cu., Asc., Mel., Lucan., Iuv., Q., Ps.-Q., Plin., Suet., Gell., P. F., Fl., Char., S., Macr., Prisc. idr., qui in foro populi Romani pirata nefarius reperiatur? Ci., classis pulcherrima … piratarum manibus incensa est Ci., piratarum enim melior fides quam senatus Ci., ne sub ictu superstantium rupibus piratarum essent L., piratae simul terras et maria latrocinantes Sen. rh., ad colligandos piratas ac maria pacanda Sen. ph., tum pirata freto pavidus natat Sen. tr., ille tremor Ponti saevique repertor Hydaspis et piratarum scopulus Petr., quam (sc. Theonoen) ludentem a mari piratae rapuerunt Hyg., piratarum navibus cum exuisset vestem Vell.

piscārius 3 (piscis) ribji: surpiculi, copia, forum, hamulus Pl., † secundum Tiberim ad † Iunium † forum piscarium vocant: ideo ait Plautus „apud piscarium“ Varr. fr., scierunt et ipsi argumentum piscarium futile et nihil futurum Ap.; subst.

1. piscāria -ae, f
a) ribištvo, ribolov, ribarjenje, ribarstvo: Ulp.
b) ribji trg: Varr. fr.

2. piscārius -iī, m ribar = ribji trgovec: Varr. fr. (?).

piscātiō -ōnis, f (piscārī) ribištvo, ribolov, ribarjenje, ribarstvo: piscatio thynnaria Ulp. (Dig.), nonnulli „alta petens“ ad maris piscationem adplicant, ut prima pars „funda iam verberat amnem“ fluminis piscatio videatur Serv., piscationibus delectantur praesertimque testudinum M.

piscīna -ae, f (piscis)

1.
a) ribnik, ribnjak: et videat aliquem summis populi beneficiis usum barbatulos mullos exceptantem de piscina Ci., ex ornithonibus ac leporariis et piscinis Varr., piscinas aedificare Varr., piscinas dico eas, quae in aqua dulci aut salsa inclusos habent pisces ad villam Varr., murenis obici iubebatur, quas ingentis in piscina continebat Sen. ph., Baiarum suarum piscinas extollebat T. ribnike (ali bazene).
b) javno kopališče: praetores, quorum iuris dictio erat, tribunalia ad Piscinam publicam posuerunt L. (v Rimu ob Apijevi cesti v bližini Kapenskih vrat, jugovzhodno od Aventina), Piscinae publicae hodieque nomen manet, ipsa non extat Fest.

2.
a) bazen, kopališče, plavališče, jarín za plavanje (v stavbi): Plin. iun., Sen. ph., Suet., Aug.
b) napajališče, napajalnik na dvorišču kake vile, kjer so napajali in kopali živino: piscinae pecori struantur Col.
c) kad ali velik sod: et in piscinas ligneas funditur Plin.
d) vodni zbiralnik, vodni hranilnik, rezervoar, cisterna: contectis piscinis Front., piscina limaria, ubi inter amnem et specum consisteret et liquaretur aqua Front.

piscīnārius -iī, m (piscīna) ljubitelj ribnikov: tum autem beatos homines, hos piscinarios dico, amicos tuos Ci. ep., mihi vero ut invideant piscinarii nostri aut scribam ad te alias aut in congressum nostrum reservabo Ci. ep., piscinas autem quam refertas habuerint pretiosissimis piscibus Romani illi nobilissimi principes, Lucullus Philippus et Hortensius, quos Cicero piscinarios appellat Macr.

piscor -ārī -ātus sum (piscis) loviti ribe, ribariti: qui abiit piscatum ad mare Pl., ut ante hortulos suos piscarentur Ci., piscemur, venemur H., animi laxandi causa modo piscabatur hamo Suet., piscatus est rete aurato Suet., piscantium tragulis Plin., retia in piscando durantia Plin., vado piscari Vulg., si id non poterat, pro loci qualitate vel vectabatur vel piscabatur vel deambulabat vel venabatur Lamp., in mare piscantibus liberum est casam in litore ponere G.; preg.: piscari in aëre Pl. = skušati narediti nemogoče, zaman se truditi, aureo hamo piscare Suet., Aur. tvegati več, kot je treba (kot je vredno). — Od tod subst.

1. pt. pr. piscāns -antis, m ribič: lenunculus piscantis Amm.

2. pt. fut. piscātūrus -ī, m ribič: Th. Prisc.

pīstrilla -ae, f (demin. k pīstrīna) pekarnica, mlinček, male stope, stopice: Varr., Char., Don., Prisc., prius quam ad portam venias, apud ipsum lacum est pistrilla, ei exadvorsum fabrica: ibist Ter.

pīstrīna -ae, f (pīstor) = pīstrīnum stavba, kjer se melje žito ter peče kruh in pecivo, mlin in obenem tudi pekarna: media est pistrina Luc. fr., pilum, quod eo far pisunt, a quo ubi id fit dictum pistrinum (L et S inter se saepe locum commutant), inde post in urbe Lucili pistrina et pistrix Varr., e siligine lautissimus panis pistrinarumque opera laudatissima Plin., pistrinum neutraliter dicitur; sed Lucilius XVI feminine extulit „media est pistrina“, ad tabernam referens, ut caupona dicitur Char.