Franja

προ-οφείλω, skrč. προὐφείλω [fut. προ-οφειλήσω] 1. act. od prej dolgujem, sem dolžen. 2. pass. od poprej sem dolžen, se dolgujem, še nisem (po)plačan, povrnjen, μισθὸς προοφειλόμενος neplačan, zaostal; ἔχθρα προοφειλομένη εἴς τινα sovraštvo, ki je kdo že zdavnaj goji proti komu, εὐεργεσία še ne poplačana (nepovrnjena) dobrota.

πρόοψις, εως, ἡ (προ-οράω) poprejšnji pogled, ἄνευ προόψεως αὐτῶν ako jih poprej ne vidijo.

πρός, ep. προτί, ep. poet. ποτί [Et. iz idevr. proti = nasproti; nastalo iz προτj; n. pr. πρόσωπον iz προτjωπον; sor. slov. proti, protiven; gršk. προτί] A adv. zraven, povrhu, vrhu tega, razen tega, πρὸς δέ povrhu pa. B praep. I. z gen. 1. o prostoru: a) od, od (strani) … sèm: ὁ πρὸς Σάρδεων ἤλεκτρος (ki prihaja) iz S. = sardski, πρὸς Πλαταιέων od Platej sem; b) v bližini česa, ob, na, pri, εἰσὶ πρὸς θαλάσσης leže pri (ob) morju, νῆσοι πρὸς Ἤλιδος otoki poleg Elide, pri Elidi, πρὸς τοῦ ποταμοῦ na strani, kjer je reka; c) πρὸς μεσημβρίας z juga, južno, proti jugu, πρὸς ἄρκτου s severa, proti severu, οἰκεῖν πρὸς νότου; d) pri osebah: πρός τινος εἶναι, γίγνεσθαι stati na strani koga, stopiti na stran koga, biti njegov pristaš, πρὸς Διός εἰσι ξεῖνοι so pod Zevsovim varstvom, πρὸς Διός εἰρύαται θέμιστας varujejo po Zevsu, dobivši od njega nalog in oblast. 2. pren. od, od … sèm, a) izraža izvir, početek: od, po: πρὸς πατρός po očetu, οἱ πρὸς γένους, αἵματος rojaki, sorodniki; b) pri pass. in glagolih λαμβάνω, ἀκούω, πάσχω, ἄρνυμαι, μανθάνω itd.: od (= ὑπό): πρὸς Διὸς τιμὴν ἔχω, ἀκούω πρός τινος, ἔπαινον λαμβάνω πρός τινος, ἔρημος πρὸς φίλων zapuščen od prijateljev, διδάσκομαι πρός τινος, τὸ ποιεύμενον πρὸς Λακεδαιμονίων, μνήμη πρός τινος, πειθὼ πρὸς κακοῦ ἀνδρός; c) α.) po sodbi, po mnenju, na povelje, pred, v korist, v prid: μάρτυροι ἔστων πρὸς θεῶν μακάρων, δρῷμεν ἂν ἄδικον οὐδὲν οὔτε πρὸς θεῶν οὔτε πρὸς ἀνθρώπων ne pred bogovi ne pred ljudmi, πρὸς ἄλλης ὑφαίνω na povelje (v službi) druge; λέγω πρός τινος komu v korist, ἐλπίσας πρὸς ἑωυτοῦ τὸν χρησμὸν εἶναι da je zanj ugoden; β.) = primerno, pristojno, spodobno: ταῦτα οὐκ ἦν πρὸς τοῦ Κύρου τρόπου to ni bilo primerno (lastno) Kirovemu značaju, ἄτοπα λέγεις καὶ οὐδαμῶς πρὸς σοῦ kar ti nikakor ne pristoji, πρὸς κακῶν ἐστιν hudobnim pristoji, πρὸς λόγου ἐστίν stvari je koristno, πρὸς ἡμέων ἐστί za nas je ugodno, οὐ πρὸς ὑμετέρας δόξης τάδε to se ne ujema z vašo slavo, πρὸς δίκης οὐ στένεις po pravici; d) pri prošnjah in prisegah: pri (zaradi) πρὸς τῶν θεῶν, τὰ πρὸς θεῶν ὅσια kar je pri bogovih sveto, ἐλεήσατε πρὸς παίδων, γουνάζομαί σε πρὸς ἀλόχου, ἱκετεύω πρὸς τῶν θεῶν. II. z dat. 1. o prostoru: pri, pred, ob, na, blizu, βάλλω ποτὶ γαίῃ, ποτὶ πέτρῃ vržem na zemljo, ob skalo, πρὸς πέδῳ κεῖμαι na zemlji, πρὸς τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς, τὰ πρὸς ποσί kar je pred nogami, najbližje; γίγνομαι, εἰμὶ πρός τινι ukvarjam se, bavim se (marljivo) s čim. 2. razen, poleg tega: ἄασάν μ' ἕταροί τε κακοὶ πρὸς τοῖσί τε ὕπνος in razen njih še spanje, πρὸς τῷ ἀθάνατος εἶναι ne glede na to, da je nesmrten, πρὸς τοῖς ἄλλοις poleg tega še, še razen tega, πρὸς τούτοις vrhu tega, mimo tega. III. z accus. 1. o prostoru: k, v, proti, na πρὸς ξόφον, πρὸς Ἠῶ, πρὸς ἑσπέραν, πλέω πρὸς οἶκον domov, διασωθῆναι πρὸς τὴν Ἑλλάδα v Grecijo, κακὰ πρὸς τοὺς φίλους στείχοντα, εἶμι πρὸς τοὺς πολεμίους, λέγω πρός τινα, ὄμνυμι πρός τινα prisegam pri kom, μαρτυρέω πρὸς τοὺς δικαστάς pred sodniki, πρός τινά εἰμι bivam, mudim se pri kom NT. 2. o času: proti: πρὸς ἡμέραν proti jutru, ποτὶ ἕσπερα, πρὸς ὀλίγου za malo časa. 3. pren. a) o prijaznem ali sovražnem razmerju: nasproti, proti, v, na σπονδὰς ποιοῦμαι πρὸς βασιλέα, πολεμέω, μάχομαι πρός τινα, πρός δαίμονα proti volji boga, εὔνοια (φιλία, ἔχθρα) πρός τινα, εὐσεβὴς πρὸς τοὺς θεούς; b) proti, v primeri z πρὸς τὸ μέγεθος τῆς πόλεως, οὐδὲν τὰ χρήματα πρὸς ἀρετήν, ὁ ἔλεγχος οὐδενὸς ἄξιός ἐστι πρὸς τὴν ἀλήθειαν, κοῖός τις ἀνὴρ δοκέοι εἶναι πρὸς τὸν πατέρα; c) po, v zmislu, zavoljo, zastran, glede na, kar se tiče, z ozirom na: βουλεύομαι πρὸς τοὺς καιρούς sklepam po razmerah, z ozirom na razmere, τὰ πρὸς τὸν πόλεμον kar se tiče vojske, vojne zadeve, τὰ Κύρου πρὸς ὑμᾶς Kirovo razmerje do vas, τὰ πρὸς θεούς kar se tiče bogov, razmerje do bogov, verske razmere, πρὸς τὰ πυνθάνομαι z ozirom na to, kar slišim, πρὸς ἐμαυτόν v sebi, θαυμάζω πρός τι čudim se čemu, κακὸς πρὸς αἰχμήν bojazljiv v boju, ἕτοιμος, χρήσιμος πρός τι; πρὸς τί čemu? zakaj? πρὸς τοῦτο, πρὸς ταῦτα zato; d) finalno: za, zaradi, k, v namen: λέγω πρὸς χάριν govorim komu na ljubo (po volji), πίνω πρὸς ἡδονήν zaradi slasti, po volji, καταλύω πρὸς τὸ δόρπον, παιδεύω πρὸς ἀρετήν, ἅπαντα πρὸς ἡδονὴν ζητέω; e) adverb. πρὸς ἡδονήν rad, πρὸς ὀργήν v jezi, πρὸς καιρόν o pravem času, πρὸς πάντα vobče, sploh, πρὸς βίαν siloma, prisiljen, πρὸς φιλίαν prijateljsko.

προσ-ίημι [gl. ἵημι; aor. 1 med. προσηκάμην] 1. act. pripuščam τινὰ πρός τι. 2. med. a) dovolim dostop k sebi, pripuščam εἰς ὁμιλίαν, εἰς ταυτὸν ἡμῖν pripustim med nas (k našemu posetu, v našo družbo), dovolim, da vstopi, sprejmem koga; jemljem, zauživam φάρμακον; b) prenašam, trpim, dopuščam, dovoljujem, odobravam τὰ κεκηρυγμένα, sprejemam ξεινικά, νόμαια; οὐ προσίεμαι ne odobravam, nočem σῖτον, ne pripuščam, ničesar nočem vedeti o čem, ἧτταν dam se premagati, τοῦτο οὐ προσίεμαι tega ne verujem; c) ugajam, dopadam, všeč sem οὐδὲν προσίετό μιν.

προστάτης, ου, ὁ, fem. προστάτις, ιδος (προ-ίσταμαι) 1. vojak, ki stoji spredaj, prednjik; pl. prva vrsta. 2. poet. kdor stoji pred oltarjem, pribežnik, varovanec τοῦ θεοῦ. 3. zaščitnik, branitelj, rešitelj, NT προστάτις pomočnica. 4. predstojnik, glavar, vodnik, nadzornik; pos. a) τῶν Ἑλλήνων država, ki je imela vrhovno vodstvo (hegemonijo); b) τοῦ δήμου zastopnik naroda (narodovih pravic); c) pravni zastopnik, patron, varuh, οὐ Κρέοντος προστάτου γεγράψομαι ne potrebujem Kreontovega varuštva.

πρότερος 3 [Et. iz prō-ter-, sor. πρό, nem. vorder] 1. kraj.: sprednji πόδες. 2. čas.: prejšnji, starejši, παῖδες otroci prvega zakona, οἱ πρότεροι predniki, junaki starodavnosti, τῇ προτέρῃ prejšnji dan, dan poprej, včeraj, ὁ πρότερος γενόμενος starejši; z gen. ali ἤ: ἐμέο πρότερος prej nego jaz, τῷ προτέρῳ ἔτει ἤ leto prej kakor; tako stoji pogosto adi., kjer bi v slovenščini pričakovali adv.: πρότερος ἢ ὑμεῖς ἐποιησάμην δικαστάς prej nego vi. 3. o dostojanstvu in vrednosti: odličnejši, boljši, vplivnejši, močnejši od koga τινός. 4. adv. πρότερον, τὸ πρότερον preje, poprej, prejšnjikrat, hitreje, laže, ὁ πρότερον = ὁ πρότερος, τὸ πρότερον τῶν ἀνδρῶν τούτων (prejšnji čas) pred temi možmi; πρότερον ἤ predno se veže kakor πρίν z inf., cj., ind. πρότερον ἢ βασιλεῦσαι, οὐ πρότερον … πρίν ἤ(ali ἢν μή) ne prej, dokler ne; προτέρω d(a)lje naprej, silneje, močneje.

πρύμνα, ἡ, ion. -νη, (πρυμνός) zadnji del ladje, krn, krma, πρύμναν ἀναχρούομαι nazaj veslam, se peljem (počasi se umikam, tako, da je prednji del ladje obrnjen proti sovražniku) adv. πρύμνηθεν s krna, na krnu.

πυνθάνομαι [fut. πεύσομαι, aor. ἐπυθόμην, pf. πέπυσμαι, ep. aor. 3 pl. πυθοίατο, 3 sg. redupl. πεπύθοιτο, pf. 2 sg. πέπυσσαι, ion. aor. imp. πύθευ, πυθεῦ] 1. povprašujem, poizvedujem, vprašujem, τί, τινά, τινός, ὑπέρ, περί τινος po kom (čem), τὶ διὰ τινος s pomočjo česa; pri kom τινός, παρά τινος. 2. izvem, za-, doznam, slišim, zapazim; pogosto s perf. pomenom = izvedel sem, vem; veže se: a) z acc. osebe ali stvari: ἐπύθοντο μετὰ Τρώεσσιν Ἄρηα opazili so, da je Ares s Trojanci, κτύπον, κέλαδον; b) s ὅτι: τὸν ἐπιόντα πυνθάνεαι, ὅτι Πέρσης ἀνὴρ μέλλει; c) z acc. part.: εἰ πυθοίατο συλῶντα τἀμά ko bi slišale, kako si plenil, kar je mojega, τὸν Κῦρον προσελαύνοντα da se Kir približuje, πυθόμην ταύτην ὁδὸν ὁρμαίνοντα da je namerjal to pot; d) z acc. c. inf. πλοῖα προσπλεῖν; e) z gen. osebe ali stvari, o kateri kaj slišimo: πατρός o očetu, Αἴαντος, μάχης, tudi z gen. part. οὔπω πυθέσθην Πατρόκλοιο θανόντος da je Patrokel umrl; περί τινος, περὶ τῶν ὀφίων; f) z gen. osebe, od katere kaj slišimo: οὐ γὰρ ἂν πύθοιό μου nikdar ne boš slišal od mene; namesto gen. stoji tudi παρά τινος, παρὰ πυρσῶν po ognjenih znamenjih, ἔκ τινος gen. part. stoji, ako se kaj izve neposredno, acc. part., ako izvemo kaj posredno (od drugih) kot gotovo; acc. c. inf. pa, ako izvemo kot (negotovo) vest.

πυρπολέω 1. ohranjujem (stražni) ogenj, skrbim, da ogenj ne ugasne. 2. opustošim z ognjem.

πώ enkl., ion. κώ [Et. iz qwo-] 1. še, v zvezi οὔπω, μήπω še ne. 2. kedaj, kako, nekako, kakorkoli.

πῶς, ion. κῶς 1. vpraš. členica: kako, na kak način, zakaj ? Včasih izraža željo: πῶς ἂν θάνοιμι o da bi umrl; πῶς γάρ kako neki? elipt. gotovo ne, nikakor ne; πῶς δή; kako vendar to? πῶς οὐ kako ne bi, vsekakor. 2. v vzkliku: kako zelo! NT.

ῥέπω [Et. iz ϝρέπω, kor. werp, gl. ῥάπτω. – Obl. fut. ῥέψω, aor. ἔρρεψα, ep. impf. ῥέπον]. 1. nagibam se, spuščam se, padam (o tehtnični skledici), odločujem, dobivam premoč, zmagujem ταῦτα ῥέψειν ἔμελλε, αἴσιμον ἦμάρ τινος njegova usoda se je odločila. 2. nagibam se kam, obračam se, zadenem koga ἐπὶ τι, φιλεῖ γὰρ τοῦτο μὴ ταύτῃ ῥέπειν to se navadno ne odloči tako, σαφῶς τοῦτ' ἔστι τοὔργον εἰς ἐμὲ ῥέπον jasno je, da bodo mene (ob)dolžili umora.

ῥώννῡμι [fut. ῥώσω, aor. ἔρρωσα, pass. pf. ἔρρωμαι, aor. ἐρρώσθην] 1. act. napravljam koga močnega, krepim, krepčam, jačim, osrčujem τὶ εὐανδρίᾳ. 2. pass. a) postanem močen, okrepim se, ojačim se; pf. ἐρρῶσθαι močen, mogočen, zdrav, krepek biti, ἔρρωσο bodi zdrav, z Bogom, zdravstvuj NT; ἐρρῶσθαί τινι λέγω poslovim se od koga, odslovim (ne maram se več z njim prerekati); b) odločen, srčen sem, poganjam se, trudim se (na vso moč) εἰς τὸν πόλεμον.

σῑγάω [fut. σιγήσομαι] 1. intr. molčim, sem tih, ne govorim; aor. umolknem NT. 2. trans. zamolčim τί NT.

σῑγηλός 3 molčljiv, molčeč, tih, miren, σῴζοντες τά τ' ἐκ ποδῶν σιγηλὰ καὶ γλώσσης ἄπο ustavljajoč noge in jezik (da ne bi izdala hrušč in glas, kje da smo).

σκήπτω [fut. σκήψω, aor. ἔσκηψα, pf. ἔσκηφα, pass. pf. ἔσκημμαι, med. fut. σκήψομαι, aor. ἐσκηψάμην] I. act. 1. a) trans. opiram, naslanjam, podpiram; b) mečem (ščuvam) na koga βέλος, ἀλάστορα εἴς τινα; c) izgovarjam se. 2. intr. udarim, planem na koga, vderem. II. med. 1. opiram se, naslanjam se na τινί. 2. izgovarjam se τί, τὸ μὴ εἰδέναι češ, da ne vem, trdim kaj, opravičujem se πρός τινα, izgovarjam se na τινί.

σκοπέω (σκοπός) [at. samo praes. in impf., ostali časi od σκέπτομαι] I. act. 1. gledam, ogledujem (se), uvidim, opazujem, prežim, motrim. 2. nameravam, gledam, mislim na kaj, skrbim za, oziram se, pazim na kaj. 3. preudarjam, premišljam, πρὸς ἐμαυτόν pri sebi premišljam; σκοπέω ἐμαυτόν, μή varujem se NT; σκόπει, μή glej, da ne boš, varuj se τί, τινά. II. med. 1. premišljujem zase (pri sebi), preudarjam περί τινος. 2. vprašam, izprašujem, povprašujem εἰ. 3. = act.

στέγω [Et. kor. (s)teg, pokriti; strslov. ostegъ, obleka, lat. tego, tegulum, toga, nem. Dach. – Obl. aor. ἔστεξα]. 1. krijem, po-, zakrivam; a) obdajam, shranim, obsežem; b) skrivam. 2. a) varujem, branim, ščitim, odvračam τοξεύματα, ναῦς μὴ στέγουσα ladja, v katero vdira voda, razpokana; b) zamolčim, ne izdam σιγῇ; c) prenašam, pretrpim πάντα NT.

στήκω (trdno) stojim, vztrajam pri čem, prav ravnam, ne grešim NT.

στόμα, ατος, τό [Et. nem. Stimme (got. stibna; bn iz mn)] 1. usta, στόμα πρὸς στόμα λαλέω govorim iz ust do ust (osebno) NT; a) pogosto pren. grlo, jezik, govor, beseda, τὸ τᾶς εὐφήμου στόμα φροντίδος ἱέντες pošiljajoči tihe izjave (vzdihe) pobožnega srca, θηλύνομαι στόμα postanem mehek, ne morem več govoriti trdih besedi, ὑπίλλω στόμα pokorno molčim pred kom, ἐλευθεροῖ στόμα ohrani si jezik čist, τὸ στόμα ὀξύνω nabrusim jezik, ἀπὸ στόματος λέγω povem na izust (na pamet); τὸ θεῖον στόμα božje besede, božji glas, ἀνὰ στόμα (ἀνὰ, διὰ στόματος, ἐν στόμασιν) ἔχω ali ἄγω τινά imam na jeziku, vedno govorim o kom; ἐν ἑνὶ στόματι δοξάζω enoglasno hvalim (slavim) NT; κρίνω ἐκ τοῦ στόματος sodim koga po besedah; b) lice, obraz; c) izliv, ustje, izhod, vhod, ἑπτάπυλον στόμα sedmerovraten vhod = mesto s sedmimi vrati; d) žrelo, prepad πολέμου, ὑσμίνης; e) odprtina, razpoka, širina, τὸ κάτω στόμα spodnja širina jarka. 2. a) sprednja stran česa, ospredje, pročelje, čelo vojske, οἱ κατὰ στόμα sovražniki, ki stoje nasproti našemu pročelju, κατὰ στόμα v prvi bojni vrsti, spredaj, v ospredju, na vrhu; b) ost (kopja); c) rob, rez(ina), ostrina meča.