Franja

φύω [Et. lat. sor. fui, futurus, slov. biti (iz by-ti), sem, bivati, nem. (ich) bin, bauen (stvn. būan), gršk. φύσις, φυτόν, φῦλον. – Obl. ῠ pred vok., ῡ pred kons.; fut. φῡ́σω, aor. ἔφῡσα, ep. impf. 3 sg. φύεν; intr. in med. φύομαι, fut. φῡ́σομαι, aor. ἔφῡν, cj. 3 sg. φύῃ, 3 pl. φύωσι, opt. φυίη, φύη, inf. φῦναι, pt. φῡ́ς, pf. πέφῡκα; ep. impf. med. φύοντο, aor. 3 sg. φῦ, 3 pl. ἔφῡν, redupl. aor. ἐπέφῡκον, pf. 3 pl. πεφῡ́κασι, πεφύᾱσι, pt. masc. πεφυῶτες, -ῶτας, fem. πεφυυῖα, plpf. πεφῡ́κεε(ν), NT pt. φυέν, fut. φυήσεσθαι]. I. act. 1. trans. storim, da kaj nastane, storim, da raste ali uspeva; povzročam, pripravljam πόνους τινί, ustvarjam, podelim φρένας τιvί; poganjam, rodim, donašam; ἄδηλα spravljam na dan, πώγωνα puščam si rasti brado, dobivam brado; γλώσσαν dobim, φρένας izpametujem se (Sof. El. 1463 postanem prevzeten), δόξαν napihnem se; ὁ φύσας oče, οἱ φύσαντες starši, ἡ ἡμέρα φύσει σε dan bo pokazal tvoj rod (kdo te je rodil). 2. intr. sem, postanem, rastem Il. I 149, NT Hebr. 12, 15. II. pass. 1. nastanem, rastem, rodim se, sem kakega rodu, izhajam od koga τινος, ἐκ, ἀπό τίνος, τὰ φυόμενα rastline, τὰ ἐκ τῆς γῆς φυόμενα zemeljski pridelki, μέγα πρᾶγμα velika nevarnost nastaja, ἔν τ' ἄρα οἱ φῦ χειρί stisnil mu je roko, ὀδὰξ ἐν χείλεσι vgriznem se v ustnice; aor. ἔφυν postal sem. 2. (pf. πέφυκα) sem od narave tak, sem sposoben za kaj, sem (bistroumen), οἱ τὰ σώματα πρὸς ὥραν (οἱ τὰς ψυχὰς πρὸς τὴν ἀρετὴν) εὖ πεφυκότες od narave bogato obdarjeni z lepimi telesi (z lepim dušami), οὕτως πεφυκότων v teh (takih) razmerah, ἄνθρωπος πεφυκώς človek, kakor je od narave ustvarjen, ὁ ἄνθρωπος πέφυκεν ὑπερφρονεῖν je po svoji naravi nagnjen k ošabnosti, πολὺ ῥᾷον ἔχοντας φυλάττειν ἢ κτήσασθαι πέφυκε πάντα naravno je, da je lažje; δένδρα πεφυκότα čvrsto ukoreninjena drevesa τὰ τοῖς ἵπποις πεφυκότα (ἡδέα) naravi konj (konjem) primerno.

φωλεύω zlezem v votlino, skrivam se.

φωνασκικὸν ὄργανον glasbilo, piščalka, s katero se daje gotov glas.

φωνέω [aor. ep. φώνησα] 1. intr. (o)glasim se, (za)donim, govorim, kličem, μέγα glasno govorim, ὄπα povzdignem glas, kričim; zakikirikam, zapojem NT; z acc. c. inf.: velim, zapovem. 2. trans. pokličem, nagovorim, imenujem, povabim τινά, govorim, εὔφημα φώνει = εὐφήμει.

φωράω [fut. φωράσω] zasledujem tata; skrivaj poiščem, izsledim, zasačim, odkrivam, najdem; pass. zasačijo me, Dem. 2, 10 φωρᾶται pokaže se, spozna se (da je slaba moč).

χάζομαι [fut. χάσομαι, aor. ἐχασάμην; ep. impf. χαζόμην, fut. χάσσομαι, aor. χασσάμην in κεκαδόμην (pt. κεκαδών gl. κήδω)] 1. umikam se, ogibljem se, bežim τινός, ἐκ, ὑπό τινος. 2. odstopam, odneham, sem daleč od koga φωτός, pustim, da počiva δουρός.

χαίνω [Et. iz kor. g'hē, zijati, gršk. χάνος brezdno, χηλή, χάος iz χάϝος; lat. hiāre, slov. zijati, nem. gähnen. – Obl. aor. ἔχανον, pf. κέχηνα, praes. χάσκω] 1. režim, zijam, zevam, odpiram se, zeham, odpiram usta, zazijam πρός τι (da požrem), hlastnem, šavsnem po čem, poželjivo ali zaljubljeno gledam koga. 2. δεινὰ ῥήματα κατά τινος izgovarjam sramotilne besede proti komu, psujem koga.

χαίρω [Et. kor. g'herēi, poželeti; lat. hortor, āri, izpodbuditi, nem. gern, begehren, Gier, Begierde; gršk. χάρις. – Obl. fut. χαιρήσω, aor. ἐχάρην, pf. κεχάρηκα (s prez. pom.: sem vesel), adi. verb. χαρτός, ep. impf. χαῖρον, iter. χαῖρεσκον, fut. redupl. κεχαρήσω in κεχαρήσομαι, inf. κεχαρησέμεν, aor. χάρην, opt. χαρείην, aor. 2 med. κεχαρόμην, opt. 3 pl. κεχαροίατο, aor. 1 med. 3 sg. χήρατο, pf. pt. κεχαρηώς; poet. pf. med. κεχάρημαι in κέχαρμαι; NT fut. χαρῶ in χαρήσομαι]. 1. veselim se, radujem se, sem vesel, imam veselje nad čim, imam rad, zadovoljen sem s čim; pogosto v zvezi s θυμῷ, φρεσίν, φρένα; ἐν θυμῷ pomeni tudi: pri sebi, skrivaj, νόῳ oprezno, pametno; veže se s τινί, ἐπί, ἔν τινι, s pt., ὅτι, ὡς, οὕνεκα; νῦν πᾶσι χαίρω vsi me imajo radi, z vsemi se dobro razumem; χαίρω ποιῶν z veseljem (rad) storim, delam kaj navadno; pt. χαίρων a) vesel, radosten, rad, z veseljem; b) srečen, zdrav, brez kazni ἀπαλλάττω; οὐ χαίρων nerad, ne brez kazni, ne v svojo korist ἀδικήσω, ἐρεῖς; οὐδέ τιν' οἴω χαιρήσειν ne bode se, menim, veselil, slabo se mu bo godilo; οὐ χαίρω σε θνῄσκοντα ne veselim se tvoje smrti. 2. posebna raba: a) χαῖρε, χαίρετε bodi(te) pozdravljen(i)! na zdravje! nasvidenje! zdrav! srečno! z Bogom!; b) χαίρειν τινὰ φάσκω (λέγω, προσεῖπον itd.) pozdravljam koga, τἆλλα σ' ἐφίεμαι χαίρειν druge želje se ti naj izpolnijo; tudi v začetku pisma: τινὶ χαίρειν(sc. λέγω) pozdravljam koga; c) χαίρειν ἐῶ, λέγω, κελεύω opustim kaj, pustim v nemar, ne maram, ne brigam se za, odrečem (odpovem) se, χαίρειν λέγω Κύπριν ni mi mar, preziram; χαιρέτω τις naj se pobere, ne maram imeti s kom opraviti; χαιρέτω τὰ πρόσθεν βουλεύματα z Bogom prejšnji sklepi, ἑρπέτω χαίρουσα naj gre v božjem imenu.

χαλάω [fut. χαλάσω, aor. ἐχάλασα, aor. pass. ἐχαλάσθην, ion. pf. κεχάλακα; ajol. pt. pr. χαλάξαις] 1. trans. a) popuščam, odnehavam, odjenjam, zrahljam, izpuščam, odpenjam, odvezujem; b) spuščam κράββατον, vržem δίκτυα NT; c) snemam, odstranjujem τὶ ἀπό τινος; d) odpiram, odpahnem κλῆθρα. 2. intr. a) popuščam, obnemorem, odneham, odjenjam, zrahljam se ζῶναι; b) vdam se, uklonim se; c) sem odprt, χαλῶσαι πύλαι odprta vrata.

Χαλδαῖοι, οἱ 1. bojevito pastirsko pleme v Armeniji. 2. svečeniki Babiloncev, ki so se mnogo bavili z astrologijo in čarovnijo.

χαλεπαίνω [fut. χαλεπανῶ, aor. ἐχαλέπηνα, pass. ἐχαλεπάνθην] 1. act. a) sem nejevoljen, sem hud (jezen) na koga, jezim se, srdim se, togotim se, zamerim, grdo ravnam s kom, grdim, zmerjam koga, razžalim τινί, ἐπί τινι, πρός τινα na koga; τινί, τινός, πρός τι, ἐπί τινι na kaj, zaradi česa, τινί τινι jezim se nad kom zaradi česa; pass. grdo se ravna z menoj; b) o nevihti: priderem, besnim, razsajam. 2. med. z aor. pass. (raz)jezim se, (raz)srdim se nad kom τινί, πρός τινα.

χαλεπός 3 težaven, zel, hud(oben): 1. o stvareh: težaven, težek, težko dostopen, neugoden, nadležen, zoprn, strašen, hud, grd, mučen, nevaren, poguben; μῦθος, ἔπεα trde (osorne) besede, φῆμις slaba govorica, χωρίον nezdrav; tudi osebni sklad: χαλεπή τοι ἐγὼ μένος ἀντιφέρεσθαι težko je tebi, meriti se z menoj v hrabrosti, χαλεποὶ θεοὶ φαίνεσθαι ἐναργεῖς nevarno je, ako se bogovi sami (v pravi podobi) prikažejo; τὸ χαλεπὸν τοῦ πνεύματος silovitost vetra,. 2. o osebah: hud, hudoben, jezen, trd(osrčen), nejevoljen, razjarjen, sovražen, zloben, nevaren, robat, čemeren, siten; τὸ χαλεπόν sila, silovitost, čemernost, odurnost, nesreča, τὰ χαλεπά težave, nadloge, stiske, nevarnost. 3. adv. χαλεπῶς težko, s težavo, s trudom, komaj; z nejevoljo, nerad, silno, jezno, χαλεπῶς φέρω τι, τινί nejevoljen sem, jezen sem na koga, nerad vidim, zamerim kaj ἐπί τινι, τινός; χαλεπῶς ἔχω srdim se nad kom, τινί slabo se počutim, ὑπό τινος zaradi česa, χαλεπῶς ἔχει težko je, χαλεπῶς χράομαί τινι hudo ravnam s kom.

χαλῑνός, ὁ 1. brzda, uzda, žvala, vajeti, χαλινῶν ἔχομαι držim vajete. 2. poet. ladijske vrvi (s katerimi so se privezovale ladje na suho ali na katerih so bila sidra).

χαλκεύω (χαλκεύς) sem kovač, kujem, ukvarjam se s kovanjem; τὸ χαλκεύειν kovanje, kovaštvo.

χαρά, ἡ (χαίρω) NT veselje, radost, slast, blaženost, užitek, ugodnost, priljubljenost; πρὸς χαρὰν λόγων pristojno veselemu poročilu, χαίρω χαρὰν μεγάλην zelo se veselim NT.

χαράδρα, ἡ, ion. χαράδρη [Et. podaljš. kor. g'her-d-, praskati, iz g'her-, sršiti se, praskati, sor. χαράσσω, χέραδος = χεράς, άδος grušč] razpoka: 1. klanec, kotlina, globel, prepad, soteska, tokava. 2. hudournik; žleb, struga, jarek, potočina.

χαραδραῖος 3 (χαράδρα) ki se nahaja v odtočnem žlebu ἰλύς.

χαριεντίζομαι d. m. norčujem se, šalim se, σπουδῇ iz resnih reči.

χαρίζομαι d. m. (χάρις) [fut. χαριοῦμαι, aor. ἐχαρισάμην, pf. κεχάρισμαι (z akt. in pas. pom.), plpf. ep. κεχάριστο; NT fut. χαρίσομαι, pass. χαρισθήσομαι, aor. ἐχαρίσθην] 1. intr. a) kažem se prijaznega (naklonjenega), izkazujem usluge, storim kaj komu po volji, ustrezam, ugodim komu, sem uslužen, τινί komu v čem; b) θεοῖς pridobivam si (z uslugami) naklonjenost bogov; c) o ženi: naklonim svojo milost, ἐμβλέπουσα osrečujem s pogledom; d) vdajam se, strežem θυμῷ, γαστρί, σώματι, ἡδονῇ; pt. χαριζόμενος komu na ljubo, po volji, zavoljo koga. 2. trans. a) storim kaj komu na ljubo, rad dajem, τὸ βλέπειν dam vid NT, obilno darujem, podeljujem τινί τι, τινός od česa, ῥόδον στήθεσσιν natikam rožo na prsi; b) NT izdam, izročim τινά, τινά τινι pomilostim koga komu na ljubo; c) odpuščam παραπτώματα NT. 3. pf. pass. κεχάρισμαι sem komu všeč (mil, prijeten, po volji), τοῖς Εὐβοεῦσι ἐκεχάριστο Evbojcem se je izpolnila želja; pt. κεχαρισμένος drag, prijeten, dobrodošel, κεχαρισμένα εἰδώς naklonjen, mil, κεχαρισμένα τίθημί τινι storim komu ljubav (uslugo), ὡς κεχαρισμένοι kakor da so dobili dar.

χάρις, ιτος, ἡ (χαίρω) [acc. χάριν in χάριτα, dat. pl. ep. χαρίτεσσι] 1. a) veselje, radost, slast, užitek, βίου veselje do življenja; b) milota, milina, lepota, ljubkost, ἡ τῶν λόγων χάρις lepe besede NT. 2. a) naklonjenost, nagnjenost, ljubeznivost, prijaznost, milost NT; ljubav, usluga, uslužnost, postrežljivost; dobrota, dar(ilo) NT; χάριτι τῶν Mεσσηνίων iz prijaznosti do M., χάριν φέρω (παρέχω) τινί izkažem komu ljubav, ustrežem (ugodim) komu, χάριν ἀμείβομαι povračam ljubezen, χάριν δίδωμι ὀργῇ ustrezam jezi, χάριν ἔχω πρός τινα rad me ima kdo, uživam naklonjenost koga, σοὶ χάριν φέρουσα tebi na ljubo, χάριν τινὸς ὁράω izkaže mi kdo ljubav; χάρις ἄχαρις gl. ἄχαρις; b) hvala, hvaležnost, plačilo, nagrada, τινός za kaj; χάριν (ἀπο)δίδωμι, ἐκτίνω, ἀνύω izkažem se hvaležnega, τινός za kaj, ὑπέρ τινος zaradi česa; slično χάριν ἔχω, οἶδα, γιγνώσκω, ἐπίσταμαι sem hvaležen; NT χάριν ἔχω tudi: pridobim si hvaležnost koga; ἀπομιμνῄσκομαι spominjam se s hvaležnostjo, χάριν κατατίθεμαι pridobim si hvaležnost, χάριν προστίθεμαι ustrežem (ugodim) želji, χάριν ὀφείλω dolgujem hvalo; χάριν λαμβάνω τινός hvaležen mi je kdo. 3. adverbialno: a) χάριν τινός komu na ljubo, v prid, zavoljo koga, zaradi česa, τὴν σὴν χάριν zavoljo tebe, τὴν τῶν Ἀθηναίων χάριν zavoljo Atencev, ἔπους σμικροῦ χάριν dasi bi zadostovala majhna beseda; b) χάριτι iz milosti, χάριτι μετέχω z zahvalo uživam NT; c) ἐν χάριτι ποιῶ τινί τι naredim kaj komu na ljubo (po volji), ᾄδω v milosti prepevam NT; d) εἰς χάριν πράττω τινί storim kaj komu na ljubo (po volji); e) μετὰ χαρίτων zelo ljubko (lepo); f) πρὸς χάριν na ljubo, po volji komu πράττω, διαλέγομαι, λέγω izlepa; κορέννυμαι po volji.