Franja

περᾱ́σιμος 2 (περάω) poet. kar se da prebresti, prehoden.

περᾱτός 3 (= περάσιμος) črez kar se more pluti, prehoden, ploven ναυσίν.

περί praep. I. z gen. 1. a) krajevno: okoli, okrog τετάνυστο περὶ σπείους ἡμερίς, περὶ τρόπιος βεβαῶτα ko je sedel okobalo na gredlju; b) pren. pri glagolih μάχομαι, μάρναμαι, ἀμύνομαι, δηιόω, σπουδάζω itd. navaja predmet, za katerega se borimo, katerega branimo, oz. katerega hočemo doseči: o, za, zaradi περὶ νίκης, περὶ τῆς πατρίδος, τρέχω περὶ τρίποδος da bi dobil, μαχήσονται περὶ σεῖο, περὶ πτόλιος μαχήσεται da bi osvojil mesto, ὕφαινον ὥστε περὶ ψυχῆς kot bi šlo za moje življenje, ἀγὼν περὶ ψυχῆς, περὶ τῶν μεγίστων boj za življenje in smrt, ἐρίζεσκον περὶ τόξων tekmovali so v streljanju z lokom; c) pri glagolih μερμηρίζω, φροντίζω, κήδομαι skrbim za koga ali kaj, πένθος φέρω žalujem za kom, φοβέομαι περί τινος bojim se za koga, zaradi česa; slično pri glagolih πέμπω, ἥκω, ἀφικνέομαι περί τινος zastran (zaradi) česa; περὶ συμμαχίας πέμπω zaradi zavezništva, da bi sklenili zavezo, περὶ ὧν ἀφικόμην zaradi česar sem prišel; d) pri glagolih οἶδα, ἀκούω, λέγω, διαλέγομαι, πυνθάνομαι, κρίνω itd. navaja osebo ali stvar, o kateri se vé, sliši, govori, izve, sodi; περὶ νόστου ἤκουσα slišal sem o vrnitvi, πυνθάνομαι περί τινος poprašujem po kom, νόμῳ χράομαι περί τινος postopam s kom po zakonu; e) zastran, glede na, kar se tiče, οὐ θαρσῶ περί τινος v skrbeh sem zastran koga, φρόνιμος περί τινος preudaren glede česa, τὰ περί τινος kar se koga tiče, njegova usoda, τά περὶ τῆς μάχης tek bitke, περὶ τοῦ χρηστηρίου glede na prorokovanje, περὶ πάντων glede vseh stvari, τὰ περὶ τῆς ἀρετῆς kar se tiče kreposti (hrabrosti). 2. črez (nad) kaj, bolj nego, περὶ πάντων τίον nad vse, περὶ πάντων βροτῶν σε αἰνίζομαι bolj kot vse ljudi, γίγνομαι περί ἄλλων prekašam (presegam) druge, νόον περὶ βροτῶν ἐστι; περὶ πολλοῦ (πλείονος, πλείστου) ποιοῦμαι, ἡγέομαί τινα zelo (bolj, najbolj) cenim, περὶ παντὸς ποιοῦμαι cenim nad vse, bolj kot vse drugo, περὶ πάντων nad vse, pred vsem. II. z dat. 1. krajevno (na vprašanje kje?) okrog, na, ob τὰ ψέλια περὶ ταῖς χερσί, ἔχω θώρακα περὶ τοῖς στέρνοις, περὶ τῇσι κεφαλῇσι εἶχον τιάρας (na glavah), κεῖται νεκρὸς περὶ νεκρῷ mrlič ob mrliču, περὶ χροῒ εἵματ' εἶχον, πάρδαλις περὶ δουρὶ πεπαρμένη naboden na kopje = od kopja preboden, ἑλισσομένη περὶ κάπνῳ v dimu; slično pri glagolih premikanju ἔνδυνε περὶ στήθεσσι χιτῶνα, εἵματα ἕσσε περὶ χροΐ, χεῖρας βάλλω περὶ φασγάνῳ položim roko na meč = primem z roko meč. 2. pren. o čuvstvih, ki koga popolnoma prevzamejo: περὶ κῆρι φιλέω iz celega srca (prisrčno) ljubim, ἀπέχθομαι περὶ κῆρι zelo omrzim komu, λύκοι τοῖσίν τε περὶ φρεσὶν ἄσπετος ἀλκή v katerih (srcu) biva neizrečena moč, ἀλύσσοντες περὶ θυμῷ besneči v svojem srcu. 3. pren. izraža brambo ali zaščito pri glagolih μάχομαι, κινδυνεύω, ἀγών ἐστι itd.: za, ὡς τίς τε λέων περὶ οἷσι τέκεσσιν (ἑστήκει) kakor stoji lev okrog svojih mladičev (da bi jih branil), μάχομαι περὶ δαιτί borim se za obed (ki mi ga hoče kdo ugrabiti), κυβεύω περὶ τοῖς φιλτάτοις postavim najdražje v nevarnost. 4. pri glagolih φοβέομαι, δειμαίνω, ὀρρωδῶ itd.: za, zaradi περὶ σφίσι αὐτοῖσι δειμαίνοντες. 5. izraža povod pri glagolih πταίω, σφάλλομαι itd.: po, vsled, ἦν ἀρρωδίη, μὴ περὶ Μαρδονίῳ πταίσῃ ἡ Ἑλλάς bali so se, da ne bi doživela Grecija po M. poraza (da ne bi M. porazil Grecije), ἐδόκει περὶ αὑτῷ καταλυθήσεσθαι zdelo se je, da bo sam po sebi poginil. III. z acc. 1. kraj. (na vprašanje kam? in kje?): okoli, okrog, blizu, v bližini, pri, do, v, περὶ δὲ φρένας ἤλυθ' ἰωή do njih je prišel glas, περὶ φρένας ἤλυθε οἶνος vino mu je stopilo v možgane (ga je omamilo); περὶ νεκρὸν ἤλασαν ἵππους okrog; καθίστημι περὶ βασίλειον postavim okrog palače; περὶ Πελοπόννησον πλέω krožim (z ladjami) ob peloponeški obali, οἰκέω περὶ τὴν θάλασσαν ob (pri) morju, εἰμὶ περὶ Βυζάντιον sem blizu B., περὶ αὑτὰ περιρρεῖ zruši se samo vase, ἡ περὶ Λέσβον ναυμαχία pomorska bitka pri Lezbu, οἱ περὶ αὐτόν njegova okolica, spremstvo, pristaši, vojaki, učenci, οἱ περὶ τὸν Ἀριαῖον A. in njegovi ljudje, περὶ πᾶσαν τὴν Σικελίαν ᾤκουν prebivali so po celi Siciliji, περὶ τοὺς βαρβάρους pri barbarih, χρονίζω περὶ Αἴγυπτον mudim se v Egiptu. 2. pri glagolih: εἰμί, γίγνομαι, διατρίβω, πένομαι, πονέομαι περί τι bavim se s čim, ukvarjam se, trudim se s čim, περὶ δεῖπνον πένοντο pripravljali so obed, περὶ ἄριστον γενόμενος ko se je usedel k zajutreku, οἱ περὶ τὰς τελετάς ki so v misterije posvečeni, οἱ περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφήν trgovci z živili. 3. a) čas.: ob, o, περὶ μέσας νύκτας o polnoči, περὶ τὰ Μηδικά ob času perzijskih vojsk, περὶ τούτους τοὺς χρόνους ob tem času, tačas, περὶ τὰς ἡμέρας ἐκείνας one dni; b) pri števnikih: blizu, okoli, do περὶ ἑβδομήκοντα, περὶ ἑπτακοσίους. 4. pren. glede, z ozirom na, nasproti, kar se (koga ali česa) tiče (posebno kadar se govori o ravnanju, obnašanju, mišljenju nasproti komu): τοιοῦτός εἰμι (γίγνομαι) περί τινα tako se obnašam nasproti komu, tako ravnam ž njim, οἷα εἴωθε γίγνεσθαι περὶ τοὺς ὀρφανούς kakor se navadno godi s sirotami, τὰ περὶ Μίλητον γενόμενα kar se je z M. zgodilo, εὐσεβέω περὶ τοὺς θεούς pobožen sem proti bogovom, τοιοῦτος περὶ ἐμέ nasproti meni, ἄδικος, ἀνόσιος περί τινα, ἡ περί τινα ἀρετή usluga, katero smo komu izkazali, ὅ τι πονηρὸν περὶ τὸ σῶμα kar je telesu škodljivo, τὸ πρᾶγμα τὸ περὶ σέ vsa ta stvar, ki tebe zadeva; λέγω περί τι govorim o čem, καινοτομέω περὶ τὰ θεῖα uvajam novotarije v verstvu, τὰ περὶ τὸν Κῦρον vse, kar se tiče Kira, τὰ περὶ τὰς ναῦς brodarstvo, mornarica, τὰ περὶ θεούς bogočastje, τὰ περὶ τὰς τάξεις taktika.

περι-ήκω 1. prišel sem okrog, naletel sem na koga, τά τινα περιήκοντα kar je koga zadelo, kar se mu je prigodilo; περιήκω τὰ πρῶτα dosegel sem največjo srečo. 2. prišel sem (po vrsti) na koga ἡ ἀρχή (εἴς τινα).

περιοπτέος 3 (adi. verb. k περι-οράω) 1. na kar je treba paziti, περιοπτέον τινί ἐστιν ὅπως paziti mora kdo, da. 2. ion. οὐ περιοπτέος τις ἀπολλύμενος ne sme se pustiti (trpeti), da kdo poginja.

περισσός 3, at. περιττός 1. črez (navadno) mero, preobilen, prevelik, preveč, izreden, nenavaden, poseben, zelo učen, odličen, imeniten, važen, pomemben, večji (več) nego kdo τινός NT; τὸ περισσόν premoč, prednost, večina, τῶν ἔνδον εἶ περισσά bolj žaluješ nego (sestra), περισσὸν κρῖμα preostra sodba, τὰ περισσὰ τῶν ἀρκούντων več nego je zadosti, τὸ περισσὸν τούτων kar je več (od tega) NT. 2. prevelik, neizmeren, pretiran, odveč, nepotreben, nekoristen. 3. preostal, τὸ περισσόν prebitek, preostanek. 4. liho (število). 5. περισσόν ἐστι ni treba, ἐκ τοῦ περισσοῦ zelo, še povrhu, od prebitka NT –. adv. -ῶς črez mero, na vso moč NT; comp. περισσότερον, περισσοτέρως še bolj, posebno, obilneje, θάψαι sijajneje.

περιφορητός 3 ion. kar se da okrog nositi, premekljiv, prenesljiv οἰκήματα.

πλήν 1. praep. z gen. razen, διαρπάσαι ἐπέτρεψε πλὴν ἀνδραπόδων dovolil je ugrabiti vse razen sužnjev; gl. ἐπιτρέπω in ὑπέγγυος. 2. adv. razen, izvzemši, samo, le; a) v zvezi s posameznimi besedami in za nikalnicami: οὐκ ἆρ' Ἀχαιοῖς ἄνδρες εἰσὶ πλὴν ὅδε ali nimajo torej Ahajci mož razen tega? ἀλλ' οὐ κάτοιδα πλὴν ἐπὶ σμικρὸν φράσαι toda ne vem natančno, razen kar morem na kratko povedati; pogosto stoji za πᾶς, πάντες, ἄλλος in sl: πάντ' ἐκπορίζει πλὴν τὸ μὴ νοσεῖν ἐμέ vse da, le tega ne, da bi bolan ne bil, πάντων ἐρήμους πλὴν ὅσον τὸ σὸν μέρος izvzemši to, kar jima ti daš, νικᾶν πανταχοῦ πλὴν εἰς σέ samo pri tebi ne, ὁρῶ γὰρ ἡμᾶς οὐδὲν ὄντας ἄλλο πλὴν εἴδωλα vidim, da nismo drugega kot prazne sence, πλὴν εἷς τις razen enega, ἀλλ' ἔστι, πλὴν σοί samo pri tebi ne; b) uvaja cele stavke: α.) razen da, samo (da), πλὴν τοὺς φεύγοντας οὐ κατῆγον razen da izgnancev niso poklicali nazaj; β.) toda, pa vendar; πλὴν ὑπ' οὐδενὸς ἐκινήθη toda nobena stvar ga ni vznemirila Plut. Per. 34; c) v zvezi s členicami: πλὴν ἤ, πλὴν εἰ razen ἄδηλον παντὶ πλὴν εἰ τῷ θεῷ; πλὴν ὅτι razen (samo) da πλήν γε δὴ ὅτι φάρμακον πιὼν ἀποθάνοι; πλὴν ὅσον, πλὴν ὅσον Ἕλληνες ἔχουσι izvzemši kraje, kjer stanujejo Heleni, πολλοὺς ἀπέκτεινε πλὴν ὅσον ἐκ τριῶν νεῶν izvzemši moštvo treh ladij.

ποιέω [Et. iz ποι-ϝ-έω, kor. qwoi-, slov. činiti (iz qw̲). – Obl. fut. ποιήσω itd., impf. iter. ποιέεσκον, med. ep. ποιεύμην, ep. aor. tιιdi brez augm.; NT plpf. πεποιήκειν] činim, delam, izdelam I. act. in pass. 1. trans. a) naredim, napravim, ustvarim ἕτερον Φίλιππον, posebno o rokodelcih in umetnikih: zgradim δῶμα, sezidam τεῖχος, σάκος, πύλας ἐν πύργοις, δαίδαλα πολλὰ ἔν τινι napravim na čem mnogo umotvorov, βωμὸν καὶ ναόν, ὑποδήματα itd.; ποιῶ τί τινος, ἔκ τινος, ἀπό τίνος napravim kaj iz česa, πλοῖα ἐκ τῆς ἀκάνθης, φοίνικος αἱ θύραι πεποιημέναι; καρπόν donašam, δένδρον κλάδους poganja, ὁ ποιῶν stvarnik NT; b) storim, izdelam, izvršim, priredim, žrtvujem, darujem θυσίαν τῷ θεῷ, ἱρά, τὰ τῷ θεῷ ποιεύμενα kar se stori Bogu v čast, μυστήρια, Πύθια, Ἴσθμια obhajam, ἐκκλησίαν skličem, φυλακήν stražim, δίχα τὸ στράτευμα razdelim, νόμους dajem zakone, ἀγῶνας priredim, μάχην bijem bitko, προσόδους pribavim, priskrbim, κακά, ἀγαθά delam slabo, dobro, τὰ δέοντα, τὰ δίκαια delam, kar je potrebno, kar je prav; ἄριστα πεποίηται največja dobrota se je izkazala, ἅμα ἔπος τε καὶ ἔργον ἐποίεε kakor rečeno tako storjeno, τὰ ποιούμενα čini, dejanja, τὸ προσταχθὲν ποιῶ vršim ukaz, Σπαρτιητικά obnašam se (ravnam) kot Spartanec; τὴν μουσικήν bavim se z glasbo; οὐδὲν ποιῶ nič ne opravim; c) o pesniškem delovanju: zlagam pesmi, pesnim, pojem, Θεογονίην, κωμῳδίας pišem, εἴς τινα zložim pesem na koga, ἔπη ἐν μέτρῳ, slikam, opisujem Ἀγαμέμνονα ἀγαθὸν ἄνδρα, Ὅμηρος βασιλέας τιμωρουμένους opisuje v svoji pesmi kralje, ki, Εὔπολις πεποίηκεν ἐν Δήμοις αὐτὸν οὕτως ἐρωτοῦντα περὶ αὐτοῦ E. pravi v svoji šaloigri, da vprašuje o njem tako; pren. α.) izmišljam μύθους, καινοὺς θεούς; β.) mislim si, vzamem, postavim ποιῶ ὑμᾶς ἐξαπατηθέντας ἥκειν, σφέας ποιέω ἴσους ἐκείνοισι εἶναι; d) o strasteh, čuvstvih in razmerah: povzročam, prizadevam, napravljam, vnemam, zakrivim, vdahnem τέρψιν, φόβον, τελευτήν, νόσους, σιωπὴν παρὰ πάντων, ἄδειαν καὶ κάθοδον pripravim varnost in omogočim povratek, τροπήν, φυγήν τινος zapodim v beg, πόλεμον povzročim vojno, εἰρήνην (σπονδάς) napravljam mir; e) spravim kam, ναῦς ἐπὶ τοῦ ξυροῦ izvlečem na suho, νόημα ἐνὶ φρεσίν dal mi je misel, ἐν αἰσχύνῃ τὴν πόλιν pripravim v sramoto, (o)sramotim, Θετταλίαν ὑπὸ Φιλίππῳ spravim pod Filipovo oblast, ἔξω βελῶν postavim izvun lučaja, ἐν μέσῳ vzamem v sredo, εἰς φυλακήν postavim na stražo; vojaški t. t. λόχον (raz)postavim, λόχους ὀρθίους postavim stotnijo v dolgi vrsti; f) smatram za kaj, δεινὰ ἐποίουν smatrali so to za strašno, so bili zelo nejevoljni; navadno stoji v tem pomenu medij; g) storim (izkažem, prizadenem) komu kaj τινά τι, κακά, ἀγαθά, εὖ, κακῶς ποιῶ τινα kaj dobrega ali slabega, lepo (grdo) ravnam s kom, τινὰ τωὐτό τινι storim komu ravno to, kar komu drugemu, οὐκ ἐμὲ μόνον ταῦτα πεποίηκεν ni samo meni tega storil; o stvareh : ἀργύριον τωὐτὸ τοῦτο ἐποίεε napravil je ravno isto s srebrom; h) naredim koga za kaj τινὰ βασιλῆα, γέροντα, τινὰς πολιήτας, τινὰ δοῦλον zasužnjim, ποιῶ εἶναι storim, da živi, θεὰν ἄκοιτιν θωητῷ dam smrtniku boginjo za ženo, νεώτερόν τι snujem prevrat, upiram se; i) storim (da se kaj zgodi), trudim se, prizadevam si; acc. c. inf.: θεοί σε ποίησαν ἱκέσθαι εἰς οἶκον, αἰσχύνεσθαι, κλαίειν τινά; ὥστε z inf.: ὥστε μή ποτε δύνασθαι, ἐποίησα αὐτόν, ὥστε δόξαι pripravil sem ga do tega, da se je odločil; ὅπως z ind. fut.: ποιῶ, ὅκως ἔσται ἡ Ἰωνίη ἐλευθέρη, πᾶν, ὅπως τοιοῦτος ἔσται, tudi opt.: ἐποίουν (dosegel sem), ὡς ἂν ἀσφαλέστατα εἰδείην; j) o času: bivam, prebijem, pomudim se χρόνον, μῆνας, νυχθήμερον. 2. intr. a) delam, ravnam, obnašam se, nav. v zvezi z adv. πῶς, ὧδε, εὖ izkazujem dobrote, ὀρθῶς, καλῶς itd.; učinkujem οὕτως αὐτὸ ποιήσει(sc. τὸ φάρμακον), ἡ εὔνοια μᾶλλον ἐποίει ἐς τοὺς Λακεδαιμονίους je držala bolj z L.; b) s pt. εὖ (καλῶς) ἐποίησας ἀφικόμενος prav si storil (prav je), da si prišel, εὖ γ' ἐποίησας ἀναμνήσας με prav je, da si me spomnil, καλῶς ποιῶν dobro, naj bo; καλῶς ποιοῦντες prav ravnajoči = po pravici. II. med. 1. storim, naredim (zgradim, pripravim, nabavim itd.) kaj sebi (za svoje, iz lastne moči) οἰκία, πέπλον, κλέος ποιεῖται αὐτῇ pripravlja sami sebi slavo, σπονδάς sklenem zavezo, θήραν priredim, φυλακάς razpostavim, παῖδας rodim, παιδίον ἔκ τινος dobim od koga otroka, σύγγραμμα spišem knjigo; tudi: dam si narediti ὅπλα, ἀνάθημα. 2. pogosto se veže medij s samostalniki, da opisuje glagole: ποιέομαι πόλεμον = πολεμέω, συλλογήν = συλλέγομαι, δέησιν = δέομαι, λόγους = λέγω (pa tudi: pogajam se), εἰρήνην sklepam mir, ἁρπαγήν plenim, ἀστραπά sijem, λόγον devam v račun, jemljem v misel, govorim o čem, σύλλογον zbiram si, priredim pohod na koga θωῦμα čudim se, ἐγκλήματα dolžim μάθησιν poučim se, μνήμην omenjam ὀργήν jezim se, βουλήν posvetujem se, ὁδόν hodim, τροπήν zapodim v beg, φυγήν bežim, γνώμην predlagam itd. 3. naredim si koga za kaj, izvolim, proglasim, τινὰ φίλον (ἑταῖρον) naredim si za prijatelja (tovariša) τινὰ ἄκοιτιν (ἄλοχον) vzamem si za ženo, παῖδα posinovim, τινὰ θυγατέρα vzamem za svojo hčer, πάντας σῦς izpremenim vse v svinje, τοὺς συμμάχους προθύμους napravljam svoje zaveznike pogumne, ἀπόρρητα τὰ χρηστήρια skrivam, τὰ κρέα εὔτυκτα dam pripraviti, ἐμαυτοῦ svojim (lastim) si. 4. smatram za kaj, cenim, συμφοράν smatram za nesrečo, δεινόν τι za strašno, μέγα, μεγάλα smatram za najvažnejšo (poglavitno) stvar, ἐν οὐδενὶ λόγῳ ne menim se za kaj, nič mi ni mar, prav nič ne cenim, ἐν κέρδει (ὀνείδει, ἐλαφρῷ, ὀλιγωρίᾳ, ὁμήρων λόγῳ) smatram za, slično παρ' ὀλίγον, (περὶ) πολλοῦ (πλείονος, πλείστου) malo, zelo (bolj, najbolj) cenim. 5. spravim kam, τινὰ ἐς φυλακήν zaprem, postavim pod stražo, ἐς τὸ συμμαχικόν sprejmem v zavezo, ὑπ' ἐμωυτῷ podvržem si, τὸν ποταμὸν ὄπισθεν postavim tako, da imam reko za seboj, ἐν ὀργῇ τινα srdim se na koga.

ποιητέος 3 (adi. verb. od ποιέω) kar se mora (more) storiti, mogoč.

πολύς, πολλή, πολύ, ep. tudi πουλύς, πουλύ, ep. ion. πολλός, πολλόν [Et. idevr. polu-, πολλοί iz πολjο-, πολϝjο-; sor. nem. viel (stvn. filu) od kor. pelē, gl. πίμπλημι. – Obl. gen. πολλοῦ, -ῆς, -οῦ, dat. πολλῷ, πολλῇ, πολλῷ, acc. πολύν, πολλήν, πολύ, pl. πολλοί, πολλαί, πολλά itd.; ep. gen. sg. πολέος, acc. πουλύν, πολλόν, pl. nom. πολέες, πολεῖς, neutr. πολέα, gen. masc. πολέων, fem. πολλάων, πολλέων, dat. πολέσσι, πολέσι, πολέεσσι, acc. πολέας, πολεῖς. – comp. πλείων, πλέων, πλεῖον, πλέον, pred ἤ tudi πλεῖν, gen. πλείονος, πλέονος itd., acc. πλείω, πλέω, nom. in acc. pl. πλείους, πλείω, πλέω, ep. pl. nom. πλέες, dat. πλεόνεσσι, acc. πλέας; ion. sg. nom. neutr. πλεῦν, gen. πλεῦνος, acc. πλεῦνα, pl. πλεῦνες, πλεῦνα, πλεύνων, πλεῦνας. – sup. πλεῖστος] A Pozitiv. I. 1. adi. a) mnog, mnogoteren, mogoštevilen, pogosten, v obilici, πολλὸν ἦν τοῦτο τὸ ἔπος ta beseda se je pogosto izgovorila, οὔνομα ἦν πολλόν ime se je pogosto omenilo; b) velik, prostoren, obilen, obsežen, širok; dolg, dolgotrajen πόλεμος; c) močan, silen ἀνάγκη, mogočen, glasen θόρυβος, trd σιγή, ὕπνος, drag(ocen). – Raba: α.) z drugimi adjektivi je zvezan s καί: πολέες τε καὶ ἐσθλοί mnogi vrli, πολλά τε καὶ δεινά mnogo nevarnosti, πολλοὶ καὶ καλοὶ χιτῶνες mnogo lepih oblek, μέγας καὶ πολλός velik in močen; β.) predikativno; prevaja se adverbialno: πολλὸς ἦν λισσόμενος prisrčno (silno) je prosil, πολλὸς αἰνεόμενος mnogo (pogosto) hvaljen, πολλὸς ἔκειτο zleknil se je daleč po tleh; πολύς εἰμι pogosto prihajam, sem mnogo pri (v) čem; s pt. λέγων veliko (marljivo) govorim; πολλὴ (ἦν) na mnogih krajih čaščena, zelo slavljena; γ.) s spolnikom pomeni določene (znane) osebe/stvari: ὁ πολὺς τοῦ χρόνου večina časa, ὁ πολὺς βίος dolgo bodoče življenje, τὸ πολὺ πλῆθος glavna četa, ὁ στρατὸς ὁ πολλός velika vojska, večji del vojske, νῆες αἱ πολλαί večina ladij; δ.) brez spolnika pomeni: velik del, πολλαὶ τριήρεις velik del troveslač, πολὺ τοῦ στρατεύματος mnogo vojske, τῆς γῆς πολλή velik del zemlje, πολλὴ τῆς ὁδοῦ velik del pota, πολλή (sc. ὁδός) dolga pot. 2. kot subst. a) οἱ πολλοί večina, množica, narod, ljudstvo, svet, ljudje; b) (τὸ) πολύ velik del, največji del, večina, glavna četa, ὡς τὸ πολύ večinoma. 3. adverb. a) πολύ, πολλά mnogo, pogosto; jako, silno, zelo, daleko, daleč (presegam), močno, τὸ πολύ, τὰ πολλά večinoma, navadno, τὰ πολλὰ πάντα večinoma, povsem; πολύ in πολλῷ pri komp. in sup.: daleko, čim; b) διὰ πολλοῦ v veliki razdalji (oddaljenosti), čez dolgo časa, ἐκ πολλοῦ od daleč, iz (velike) daljave; že dolgo, že zdavnaj, ἐπὶ πολύ, ὡς ἐπὶ τὸ πολύ daleč, daleko, večinoma, dolgo, predolgo, ἐς πολλά v vsakem pogledu (oziru), ἐπὶ πολλῷ za veliko ceno, z mnogimi žrtvami, drago, κατὰ πολλά v marsikaterem pogledu (oziru) μετ' οὐ πολύ ne dolgo potem NT, παρὰ πολύ daleko, odločilno (νικᾶν), πρὸ πολλοῦ pred dolgo časa, περὶ πολλοῦ ποιοῦμαι zelo cenim. B Kompar. πλείων, πλεῖον, πλέων, πλέον I. 1. adi. pogostejši, večji, (mnogo)številnejši, daljši, močnejši, silnejši, mogočnejši, πλείονος ἀποδίδομαι draže, πλείων νύξ večji del noči, αἱ πλείονες νῆες večina ladij, τὸν στρατὸν τὸν πλέω večji del vojske, ἡ πλέων στρατιά glavna vojska, πλείων χρόνος več časa. 2. subst. a) οἱ πλέονες večina, večji del, velika množica, ljudska stranka, narod, demokrati; b) τὸ πλέον večina, večji del, večje število, boljši ali močnejši del, dobiček, korist; πλέον ἔχω imam več (dobiček, prednost); πλέον εἰμί (γίγνομαι) pomagam, koristim komu, πλέον τι ποιῶ izpolnjujem (opravim) kaj, imam uspeh, οὐδὲν πλέον ἐστί nič ne pomaga; οὐδὲν πλέον ἐφέροντο nič niso opravili. 3. adv. a) πλέον več, dalje, οὐ τὸ πλέον … ἤ manj nego; b) τὸ πλέον, τὰ πλέω večinoma, praviloma; c) διὰ πλέονος dalj (časa), ἐκ πλείονος iz večje daljave, περὶ πλείονος ποιοῦμαι bolj cenim, ἐς τὸ πλέον dalje, ἐπὶ πλέον več, bolj, obširneje, πλεόνως (pre)več. C superl. πλεῖστος I. 1. adi. premnog, zelo (mnogo)številen, največ (njih), največji, najdaljši, najnavadnejši, zelo velik del, πλείστη γῆ zelo velik kos zemlje, πλεῖστός εἰμι τῇ γνώμῃ najbolj se nagibljem k temu mnenju; ὡς πλεῖστος kar največ, ὅτι πλεῖστος čim dalje, ὅσοι πλεῖστοι kar največ, ὁ πλεῖστος τοῦ βίου največji del življenskih potreb. 2. subst. (οἱ) πλεῖστοι večina, svet, ljudje; τὸ πλεῖστον največji del, glavna moč. 3. adv. πλεῖστον, (τὰ) πλεῖστα največkrat, večinoma, zelo pogosto, pri sup.: πλεῖστον κάκιστος najslabši izmed vseh, διὰ πλείστου v največji oddaljenosti, εἰς πλεῖστον največ, ἐκ πλείστου najdalje, ἐπὶ πλεῖστον največ, zelo dolgo, za zelo mnogo časa, večinoma, ἐκ τοῦ, ἐπὶ πλείστου od najdavnejših dni, τὸ πλεῖστον kvečjemu, περὶ πλείστου ποιοῦμαι najbolj cenim.

πόνος, ὁ (πένομαι) 1. a) trud, delo, (bojni) napor; b) težava, nadloga, stiska, trpljenje, nesreča, bolezen, πόνον πονέω borim se. 2. kar se z delom pridobiva, sad, plačilo napora, τοὺς ἡμετέρους πόνους ἔχει uživa sadove našega dela = ima dobiček od našega napora.

πόρρω, poet. πόρσω, ep. ion. πρόσω (πρόσσω) [Et. lat. porro, sor. πρό] comp. πορρωτέρω, προσωτέρω, sup. πορρωτάτω, προσωτάτω in προσώτατα I. adv. 1. kraj.: naprej, dalje, predaleč ἀποτείνω λόγον, daleč noter, globoko v τινός, τὸ πρόσω dalje, naprej, τοῦ πρόσω εἶμι pojdem dalje (naprej), ὡς προσωτάτω kar najdalje, τὰ πρόσω oddaljena mesta. 2. čas.: v bodoče, (na)dalje, (za)naprej. II. praep. z gen. (pre)daleč od, proč od, (pre)daleč v, globoko v, pozno v, νυκτός v noč, prepozno πόρρω τῶν νυκτῶν; πόρρω τῆς ἡλικίας ἦν davno že je prekoračil mladeniško dobo, πρόσω εἰμί τινος sem daleč od (ne poznam) česa; προσωτέρω τοῦ καιροῦ dalje kakor pripušča čas, predaleč.

πότμος, ὁ [Et. od πίπτω, kakor lat. cado: casus] ep. poet. kar koga zadene, usoda, nesreča, smrt.

πούς, ποδός, ὁ [Et. idevr. ped, lat. pes, pedis; nem. Fuß (got. fōtus); sor. slov. pod, Boden, peš, pehota. – Obl. dat. pl. ποσί, ep. ποσσί, πόδεσσι; gen. dat. du. ποδοῖν, ποδοῖιν]. 1. a) noga, kopito, parkelj, krempelj Od. 15, 526; ξύλινος lesena noga, ἐς πόδας ἐκ κεφαλῆς, ἐκ κεφαλῆς ἐς πόδας ἄκρους od nog ali pet do glave; πόδα ἔχω ἔξω κλαυμάτων živim brez nesreče, odnesem zdravo kožo, ἐξ ἑνὸς ποδός na eni sami nogi, ἀφ' ἡσύχου ποδός vsled boječega nastopa (vsled bojazljivosti); v tihi samoti (živeč); b) meton. korak, hod, tek, dirjanje ποσσὶ ἐρίζω, νικῶ, ὡς ποδῶν ἔχει (τάχιστα) kar najhitreje, kakor hitro je mogoče; c) zveze s predlogi: ἐν ποσί pred nogami, blizu, τὰ ἐν ποσί kar pride komu na pot (pred noge), kar je najbližje, znano, navadno; ἐπὶ πόδα ἀναχωρέω, ἄπειμι, ἀνάγω odidem (umaknem se) ritenski, zadenjski (tako, da je obraz obrnjen proti sovražnikom), počasi, korak za korakom; κατὰ πόδα(ς) za petami, tik za, takoj za, hitro; παρὰ πόδα zraven noge, blizu, τὰ παρὰ πόδα bližnje, znano, παραὶ ποσὶ κάππεσε θυμός pogum jim je upadel; πρὸ ποδῶν pred nogami, blizu = πρὸς ποσί. 2. pren. a) spodnji del kake stvari, konec (vrvi), vznožje, podnožje (gore); noga (mize, postelje itd.); b) vrv (privezana na spodnji del jadra), obe spodnji vrvi, s katerima se je napenjalo jadro. 3. mera: črevelj (= ca 30 cm).

πρᾱκτέος 3 (adi. verb. k πράσσω) kar se mora storiti.

πρόβατον, τό nav. pl. [Et. od προβαίνει kar naprej hodi, nasprotno κειμήλια] živina (na paši), drobnica, ovce, koze.

προ-γίγνομαι d. m., ion. προ-γῑ́νομαι 1. poprej se rodim, rojen sem (prej), nastanem, poprej se zgodim (sem, živim), οἱ προγεγενημένοι predniki, τὰ προγεγενημένα kar se je prej zgodilo, prošlost, preteklost, ἡ προγεγονυῖα χάρις zahvala za prejšnje dobrote. 2. prikažem se, pojavim se τάχα; pridem naprej na potu ὁδοῦ.

προ-ορᾱτός 3 kar se da (more) naprej videti.

πρός, ep. προτί, ep. poet. ποτί [Et. iz idevr. proti = nasproti; nastalo iz προτj; n. pr. πρόσωπον iz προτjωπον; sor. slov. proti, protiven; gršk. προτί] A adv. zraven, povrhu, vrhu tega, razen tega, πρὸς δέ povrhu pa. B praep. I. z gen. 1. o prostoru: a) od, od (strani) … sèm: ὁ πρὸς Σάρδεων ἤλεκτρος (ki prihaja) iz S. = sardski, πρὸς Πλαταιέων od Platej sem; b) v bližini česa, ob, na, pri, εἰσὶ πρὸς θαλάσσης leže pri (ob) morju, νῆσοι πρὸς Ἤλιδος otoki poleg Elide, pri Elidi, πρὸς τοῦ ποταμοῦ na strani, kjer je reka; c) πρὸς μεσημβρίας z juga, južno, proti jugu, πρὸς ἄρκτου s severa, proti severu, οἰκεῖν πρὸς νότου; d) pri osebah: πρός τινος εἶναι, γίγνεσθαι stati na strani koga, stopiti na stran koga, biti njegov pristaš, πρὸς Διός εἰσι ξεῖνοι so pod Zevsovim varstvom, πρὸς Διός εἰρύαται θέμιστας varujejo po Zevsu, dobivši od njega nalog in oblast. 2. pren. od, od … sèm, a) izraža izvir, početek: od, po: πρὸς πατρός po očetu, οἱ πρὸς γένους, αἵματος rojaki, sorodniki; b) pri pass. in glagolih λαμβάνω, ἀκούω, πάσχω, ἄρνυμαι, μανθάνω itd.: od (= ὑπό): πρὸς Διὸς τιμὴν ἔχω, ἀκούω πρός τινος, ἔπαινον λαμβάνω πρός τινος, ἔρημος πρὸς φίλων zapuščen od prijateljev, διδάσκομαι πρός τινος, τὸ ποιεύμενον πρὸς Λακεδαιμονίων, μνήμη πρός τινος, πειθὼ πρὸς κακοῦ ἀνδρός; c) α.) po sodbi, po mnenju, na povelje, pred, v korist, v prid: μάρτυροι ἔστων πρὸς θεῶν μακάρων, δρῷμεν ἂν ἄδικον οὐδὲν οὔτε πρὸς θεῶν οὔτε πρὸς ἀνθρώπων ne pred bogovi ne pred ljudmi, πρὸς ἄλλης ὑφαίνω na povelje (v službi) druge; λέγω πρός τινος komu v korist, ἐλπίσας πρὸς ἑωυτοῦ τὸν χρησμὸν εἶναι da je zanj ugoden; β.) = primerno, pristojno, spodobno: ταῦτα οὐκ ἦν πρὸς τοῦ Κύρου τρόπου to ni bilo primerno (lastno) Kirovemu značaju, ἄτοπα λέγεις καὶ οὐδαμῶς πρὸς σοῦ kar ti nikakor ne pristoji, πρὸς κακῶν ἐστιν hudobnim pristoji, πρὸς λόγου ἐστίν stvari je koristno, πρὸς ἡμέων ἐστί za nas je ugodno, οὐ πρὸς ὑμετέρας δόξης τάδε to se ne ujema z vašo slavo, πρὸς δίκης οὐ στένεις po pravici; d) pri prošnjah in prisegah: pri (zaradi) πρὸς τῶν θεῶν, τὰ πρὸς θεῶν ὅσια kar je pri bogovih sveto, ἐλεήσατε πρὸς παίδων, γουνάζομαί σε πρὸς ἀλόχου, ἱκετεύω πρὸς τῶν θεῶν. II. z dat. 1. o prostoru: pri, pred, ob, na, blizu, βάλλω ποτὶ γαίῃ, ποτὶ πέτρῃ vržem na zemljo, ob skalo, πρὸς πέδῳ κεῖμαι na zemlji, πρὸς τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς, τὰ πρὸς ποσί kar je pred nogami, najbližje; γίγνομαι, εἰμὶ πρός τινι ukvarjam se, bavim se (marljivo) s čim. 2. razen, poleg tega: ἄασάν μ' ἕταροί τε κακοὶ πρὸς τοῖσί τε ὕπνος in razen njih še spanje, πρὸς τῷ ἀθάνατος εἶναι ne glede na to, da je nesmrten, πρὸς τοῖς ἄλλοις poleg tega še, še razen tega, πρὸς τούτοις vrhu tega, mimo tega. III. z accus. 1. o prostoru: k, v, proti, na πρὸς ξόφον, πρὸς Ἠῶ, πρὸς ἑσπέραν, πλέω πρὸς οἶκον domov, διασωθῆναι πρὸς τὴν Ἑλλάδα v Grecijo, κακὰ πρὸς τοὺς φίλους στείχοντα, εἶμι πρὸς τοὺς πολεμίους, λέγω πρός τινα, ὄμνυμι πρός τινα prisegam pri kom, μαρτυρέω πρὸς τοὺς δικαστάς pred sodniki, πρός τινά εἰμι bivam, mudim se pri kom NT. 2. o času: proti: πρὸς ἡμέραν proti jutru, ποτὶ ἕσπερα, πρὸς ὀλίγου za malo časa. 3. pren. a) o prijaznem ali sovražnem razmerju: nasproti, proti, v, na σπονδὰς ποιοῦμαι πρὸς βασιλέα, πολεμέω, μάχομαι πρός τινα, πρός δαίμονα proti volji boga, εὔνοια (φιλία, ἔχθρα) πρός τινα, εὐσεβὴς πρὸς τοὺς θεούς; b) proti, v primeri z πρὸς τὸ μέγεθος τῆς πόλεως, οὐδὲν τὰ χρήματα πρὸς ἀρετήν, ὁ ἔλεγχος οὐδενὸς ἄξιός ἐστι πρὸς τὴν ἀλήθειαν, κοῖός τις ἀνὴρ δοκέοι εἶναι πρὸς τὸν πατέρα; c) po, v zmislu, zavoljo, zastran, glede na, kar se tiče, z ozirom na: βουλεύομαι πρὸς τοὺς καιρούς sklepam po razmerah, z ozirom na razmere, τὰ πρὸς τὸν πόλεμον kar se tiče vojske, vojne zadeve, τὰ Κύρου πρὸς ὑμᾶς Kirovo razmerje do vas, τὰ πρὸς θεούς kar se tiče bogov, razmerje do bogov, verske razmere, πρὸς τὰ πυνθάνομαι z ozirom na to, kar slišim, πρὸς ἐμαυτόν v sebi, θαυμάζω πρός τι čudim se čemu, κακὸς πρὸς αἰχμήν bojazljiv v boju, ἕτοιμος, χρήσιμος πρός τι; πρὸς τί čemu? zakaj? πρὸς τοῦτο, πρὸς ταῦτα zato; d) finalno: za, zaradi, k, v namen: λέγω πρὸς χάριν govorim komu na ljubo (po volji), πίνω πρὸς ἡδονήν zaradi slasti, po volji, καταλύω πρὸς τὸ δόρπον, παιδεύω πρὸς ἀρετήν, ἅπαντα πρὸς ἡδονὴν ζητέω; e) adverb. πρὸς ἡδονήν rad, πρὸς ὀργήν v jezi, πρὸς καιρόν o pravem času, πρὸς πάντα vobče, sploh, πρὸς βίαν siloma, prisiljen, πρὸς φιλίαν prijateljsko.