Franja

χόριον, τό jed iz strdi in mleka.

χόρτασμα, ατος, τό živež, živilo, jed NT.

χράω [Et. iz χρήjω, gl. χρή. – Obl. act. ion. χρέω, ep. χρείω in χρήω, vzpor. obl. κίχρημι; at. pr. in impf. χρῇς, χρῇ, ἔχρη, ion. χρᾷς, χρᾷ, χρᾶν, χρέωσα, fut. χρήσω, aor. ἔχρησα, pf. κέχρηκα, pass. κέχρη(σ)μαι, aor. pass. ἐχρήσθην – med. ion. χρέωμαι; at. χρῶμαι, χρῇ, χρῆται, χρῶ, χρῆσθαι, χρώμενος, ἐχρῶντο; ion. χρᾶται, χρᾶσθαι, ἐχρᾶτο, imp. χρέω, pt. χρεώμενος, impf. 3 pl. ἐχρέωντο (poleg tega: χρῆται, χρέεται, χρέο, χρῆσθαι, χρέεσθαι, χρεόμενος, ἐχρέοντο), fut. χρήσομαι, aor. ἐχρησάμην, pf. κέχρημαι, fut. 3 κεχρήσομαι, aor. pass. ἐχρήσθην, adi. verb. χρηστός, -τέος]. I. act. 1. poet. zahtevam, želim, hočem ἃ χρῇς, εἴτε χρῇ θανεῖν. 2. dajem komu v porabo, podelim, posodim τινί τι, ἄρτους NT. 3. naznanim božji izrek, prorokujem τί, τινί τι, τινός o čem, ὡς γάρ οἱ χρείων μυθήσατο Φοῖβος, τὸν Ἀπόλλω ταύτην τὴν γῆν χρῆσαι οἰκεῖν A. mu je po proročišču to deželo odkazal za bivališče; pass. prorokuje se mi, pride mi (dobim) prorokovanje, ταῦτά σφι χρηστήρια ἐχρήσθη to se jim je prorokovalo, τὸ κεχρησμένον κακόν (θάνατος) prorokovano, napovedano zlo (smrt), τὸ χρησθέν, τὰ χρησθέντα prorokovanje, izrek proročišča, χρησθὲν αὐτῷ τοῦτο παθεῖν ker mu je bilo prorokovano. II. med. 1. potrebujem, želim si česa, hrepenim, koprnim po čem τινός; pt. pf. κεχρημένος potreben, hrepeneč po γάμου. 2. vzamem na posodo, izposodim si kaj τὶ παρά τινος. 3. dam si prorokovati, izprosim si božji izrek, vprašam proročišče za svet τινί, περί (ἀμφί) τινος, ψυχῇ Τειρεσίαο. 4. rabim, poslužujem se česa, imam; pass. αἱ νῆες ἐς τὸ μὲν ἐποιήθησαν, οὐκ ἐχρήσθησαν se niso porabile za to, za kar so bile narejene; pos. a) porabim za kaj, obrnem v kaj, τί χρήσεσθε(sc. Θηβαίοις) kaj bodete počeli, ἠπόρει, ὅ τι χρήσαιτο ni vedel, kaj bi počel, εἴτε τί ἄλλο χρήσωνται ali kaj naj z njimi narede; χρῷ μοι ὅ τι ἂν βούλῃ ravnaj (postopaj) z menoj, kakor te je volja, ὅ τι χρήσηται τῷ παρόντι πρήγματι kaj naj počne v pričujočem položaju; b) τινί rabim kaj, imam, poslužujem se česa, ἀληθείᾳ govorim resnico, βοῇ καὶ κραυγῇ kričim, συμφορᾷ, συντυχίᾳ, εὐτυχίᾳ imam srečo, sem srečen, ὠνῇ καὶ πράσει kupujem in prodajam, θείῃ πομπῇ χρησάμενος pod božjim spremstvom, μόρῳ umrjem, ὀργῇ χρωμένη v jezi, θαλάσσῃ vozim se po morju, θυσίαις prinašam žrtve, νόμοις držim se zakonov, τοῖς πράγμασιν dobro porabim priliko, οἰωνοῖς opazujem, τοῖς δεινοῖς καλῶς dobro se obnašam v nevarnosti, ὁμολογίᾳ ujemam se (soglašam) s kom; φρεσὶ γὰρ κέχρητ' ἀγαθῇσιν imel je, νιφετῷ trpim vsled snega, τοῖς ἀγαθοῖς izvršujem, delam dobro, ἀρετῇ kažem se hrabrega; c) občujem, družim se, ravnam, postopam s kom, οἱ χρώμενοι αὐτῷ njegovi prijatelji, φιλικώτερόν τινι prijazneje ravnam s kom, τινὶ διδασκάλῳ imam koga za učitelja, ταῖς τέχναις ταύταις παραπετάσμασιν ἐχρήσαντο so jih rabili kot pretvezo, χράομαί τινι ὡς ἀνδρὶ ψεύστῃ ravnam s kom kakor z lažnivcem, imam koga za lažnivca, ὡς φίλῳ, τινὶ πειθομένῳ (πιστῷ) imam koga za prijatelja, spoznam koga za poslušnega (zvestega), ὡς πολεμίῳ τινί ravnam s kom kakor s sovražnikom, sovražno nastopam proti komu, τοῖς θεοῖς imam bogove za prijatelje (za zaveznike).

χρεῖος, τό ep. = χρέος.

χρέος, ους, τό, ep. χρεῖος, χρείως, at. χρέως (χράομαι) 1. a) potreba, sila, želja ἐξανύω; imetje, blago Sof. O. C. 251; b) stvar, zadeva, ἑὸν αὐτοῦ χρεῖος ἐελδόμενος zaradi svoje zadeve, σὸν χρέος τόδε ἀνευρίσκειν tvoja stvar (dolžnost) je, κατὰ χρέος Τειρεσίαο zavoljo T., τὸ σὸν χρέος φρουρῆσαι tvoja dolžnost je. 2. dolg εἴς τι χρέος ἔχω, ἀφίσταμαι χρεῖος poravnam ali povrnem dolg, χρεῖος ὀφείλεται odškodnina (za ugrabljene živali), ἦλθεν μετὰ χρεῖος da bi izterjal dolg; krivda προσάπτω τῇ πόλει.

χρεώ, οῦς, ἡ χρειώ ep. [dat. χρειοῖ] (χρή) 1. potreba, sila, stiska, hrepenenje, želja, τινός po kom; χρεοῖ ἀναγκαίῃ vsled silne potrebe; ἦ τι μάλα χρεώ zares, bilo je zelo potrebno (da sta prišla), ἵν' οὐ χρεὼ πείσματός ἐστιν kjer ni potreba vrvi. 2. χρεώ ἐστι (γίγνεται, ἵκει, ἱκάνει) potreba je (nastane, nastopi) = χρή; veže se z acc. osebe in gen. stvari: ἐμὲ χρεὼ γίγνεται νηός potrebujem ladje, οὔ τί με ταύτης χρεὼ τιμῆς ne potrebujem te časti; τίπτε δέ σε χρεώ čemu potrebuješ to?

χρεών (pt. od χρή) ion. χρεόν 1. pt. abs. ker je potrebno, ker moram, ker je spodobno, primerno, ker smem, τὸ χρεὼν γενέσθαι kar se mora zgoditi, οὐ χρεών česar ne bi smeli; kot adv. ὑμεῖς ἂν οὐ χρεὼν ἄρχοιτε pač nimate pravice vladati. 2. subst. τό indecl. kar je potrebno ali primerno, dolžnost, potreba, usoda, οὐ δ' ἔστι μοίρας τοῦ χρεών τ' ἀπαλλαγή ni mogoče uiti neubežni usodi; χρεών ἐστι = χρή.

χρέως, τό at. = χρέος.

χρῆμα, ατος, τό (χράομαι) vse, kar se potrebuje: 1. sg. a) stvar, reč, predmet, kos, nekaj, včasih se ne prevaja: τί χρῆμα δράσεις kaj boš storil? κοῖόν τι χρῆμα ἐποίησας kaj si naredil? τί χρῆμα kaj je to? kaj se je zgodilo? πάντα χρήματά (vse) ἐστι ἐπιστήμη; pos. velik (lep) kos, καλόν τι χρῆμα lep eksemplar (jelen), συὸς χρῆμα μέγα velikanska svinja, χειμῶνος χρῆμα sila nevihte, μέγα χρῆμα πέτρας ogromen kamen; b) dogodek, zadeva, podjetje, κακόν τι χρῆμα nekaj hudega, πρῶτον πάντων χρημάτων najvažnejša izmed vseh zadev, πᾶν χρῆμα κινέω na vso moč si prizadevam; c) veliko število, množica πάμπολύ τι χρῆμα σφενδονητῶν, πολλόν τι χρῆμα τῶν τέκνων; d) cena, vsota NT, ἐπὶ κόσῳ ἂν χρήματι βουλοίατο za kakšno ceno? 2. pl. imetek, imetje, premoženje, denar, blago, posest, moč.

χρηματιστήριον, τό (χρηματίζω) prodajalnica, trgovska lopa, zbirališče kupčevalcev (borza).

χρήσιμος 3 in 2 (χράομαι) 1. (po)raben, koristen, srečen, spreten, ἡγούμενοι kot vodniki, τὸ χρήσιμον korist, χρήσιμός εἰμι koristim. 2. mnogo obiskovan τέμενος. 3. o osebah: vrl, dober, sposoben, zaslužen. – adv. χρησίμως koristno, uspešno.

χρηστήριος 3 in 2 (χράω) proroški; subst. τὸ χρηστήριον a) proročišče; b) prorokba, izrek proročišča, božji izrek, prorokovanje, χρηστήριον γίγνεται prorokuje se; c) darilno živinče, daritev.

χρηστός 3 (adi. verb. od χράομαι) 1. o stvareh: (po)raben, sposoben, koristen, ugoden, prijeten, dober, srečen. 2. o osebah: pošten, spoštovanja vreden, vrl, dober, plemenit, pravičen, odkritosrčen, blag, dobrotljiv; preprost. 3. subst. τὸ χρηστόν (in pl.) dobro, dobrota NT; pl. usluge, dobrote.

χρῖμα, τό (tudi χρῖσμα, χρίω) mazilo, mast.

χρῖσμα, ατος, τό gl. χρῖμα.

χρῡσίδιον, χρῡσίον τό (demin. od χρυσός) košček zlata, kovano zlato, zlatnina, cekin, zlat denar, zlat.

χρῶμα, ατος, τό (χρώς) 1. barva (kože), polt. 2. lišp, lepotilo. 3. izpreminjava glasu (modulacija).

χῶμα, ατος, τό (χόω) nasuta zemlja, (pristanski) nasip, molo, γῆς gomila, grob.

χωρίδιον, τό (demin. od χωρίον) majhno posestvo, pristav(ic)a.

χωρίον, τό (demin. od χώρα) 1. prostor, ozemlje, kraj. 2. posestvo, njiva, polje. 3. bivališče, trdnjava.